بەشى دووەم

چەرچڵ هۆشداریداوەتە ستالین لەهێرشی ئەڵمانیای هیتلەری پێش دوو مانگ لەڕوودانی لەساڵی 1941. چەرچڵ دەگاتە قاهیرە لەچوارچێوەی ڕێكخستنەكانی بۆ هێرشكردن لەباكوری ئەفریقیا.

ستالین چاوی بەچەرچڵ دەكەوێ لەمۆسكۆ لەسەر داواكاری خۆی دوای سەردانیكردنی قاهیرە.

ڕاستی ناكۆكییەكانی نێوان ستالین لەگەڵ چەرچڵ‌و ڕۆزفڵت سەبارەت بەبەرەی دووەم لەڕۆژئاوای ئەوروپا.

بۆچی ستالین ڕەتیكردەوە كوڕە دیلەكەی لای ئەڵمانیا بگۆڕێتەوە بەفەرماندەیەكی ئەڵمانی لەجەنگی ستالینگراد؟

لەزنجیرەییەكەمدا باسی ئەو لایەنەمان كرد، كە وەك خۆگێلكردن بوو لەلایەن ئیدارەی ئەمریكییەوە دەربارەی ڕۆڵی میحوەری یەكێتی سۆڤییەت لەجەنگی جیهانی دووەمداو سەركەوتن بەسەر ئەڵمانیای نازیدا.

زۆریش وەستاین لەسەر وردەكاریی ئەو نامەیەی سەرۆكی ئەمریكا بۆ سەرۆك وەزیرانی بەریتانیا بۆریس جۆنس‌و تێیدا وتبووی:"سەركەوتن هاوپەیمانی ئەمریكاو بەریتانیای مەزن بوو، بەردەوامیش ڕۆحی ئەمریكی سەردەكەوێت، وەك ئەوەی مێژوو دەوڵەتێك نەناسێت بەناوی یەكێتی سۆڤییەت‌و هیچ ڕۆڵێكی لەم جەنگەدا نەبوبێت‌و خاوەن ئاڵای سورو داس‌و چەكوشە نەبوبێت لەسەر گومەتی ڕایخستاگ لەمایۆی 1945.

لەو ئەلقەیەدا بێئاگانەبوین لەوەی ڕوویدا لەنێوان جۆزیف ستالین‌و وینستۆن چەرچڵ، دەربارەی مشتومڕو زەرورەتی كردنەوەی بەرەی دووەم لەڕۆژئاوای ئەوروپا، لەپاییزی 1941، كە چەرچڵ‌و ڕۆزفڵت پێوەی پابەندنەبوون تاوه‌كو لەساڵی 1944دا جێبەجێیان كرد.

بەڵگەنامە سۆڤییەتییەكان دەڵێت:"بەریتانیا ئەوەی زانی سەرناكەوێت لەبەردەوامی دان بەوەی پێشوو، پابەندبوونی دەربارەی پێشكەشكردنی پشتیوانی مادی‌و تەكنیكی بۆ یەكێتی سۆڤیەت لەمیانی ڕێگای باكوورەوە، دوای ڕۆیشتنی بۆ كردنەوەی بەرەی باشوور لەناوچەی باكووری ئەفریقا لەلایەك، لەئێرانیش وەك سەرەتایەك بۆ گەیشتن بەوەی جەنگ پێویستی پێی هەیە لەدەستبەركردنی نەوتی‌و مرۆیی‌و لەهیندستانەوە بەڕێگەی كەنداودا، بەگوێرەی نامە ئاڵوگۆڕپێكراوەكانی باسكران، تاكو دەریای قەزوین لەڕێگەی هێڵی ئاسنینەوە كە تازە بونیاد دەنرا، لەلایەكی ترەوە. لەوەڵامی ئەو نامەیەی ستالین ناردویەتی بۆ چەرچڵ لە23 یۆلیۆی 1942، ڕەخنەی خاوە خاو لەبەریتانیا دەگرێت لەناردنی پشتیوانی سەربازیی‌و تەكنیكی بۆ یەكێتی سۆڤیەت‌و خاوەخاوكردن لەكردنەوەی بەرەی دووەم، سەرۆك وەزیرانی بەریتانیا چەرچڵ نامەیەكی "زۆر نهێنی" ناردوە بۆ ستالین لەڕێكەوتی 31 یۆلیۆی 1942 تیایدا دەڵێ:

1ـ ڕێكارە سەرەتاییەكان دەستپێدەكەین بۆ ناردنی ژمارەیەك كەشتی بۆ ئەرخانگلسك لەهەفتەی یەكەمی سیپتەمبەری داهاتووە.

2ـ ئەمەوێ نیازی خۆم ڕابگەیەنم لەداواكەتان بۆ ئەوەی چاوم پێتان بكەوێ لەئەستراخان، یان قەوقازیان هەر شوێنێك ئێوە بەگونجاوی دەزانن، دەكرێ دوو بەدوو گفتوگۆ دەربارەی پرسەكانی تایبەت بەجەنگ بكەین، لەكەشێكی دۆستانەدا، بۆ بڕیاردانی هاوبەش. دەكرێ كورتەی ئەوەی پێیگەیشتوین لەپلانەكان دەربارەی پرۆسەی هێرشەكانمان لەساڵی 1942، پێتانی بڵێین؛ ئەوەی لەگەڵ سەرۆك ڕوزفڵتدا لەسەری رێككەوتبوین. هەروەها دەكرێ لەم گەشتەدا سەرۆكی دەستە ئیمپراتۆریەت هاوڕێتیم بكات.

3ـ من بەخێرایی‌و ئاسمانەوە گەشتدەكەم بۆ قاهیرەو ڕەنگە زۆر بەئاسانی پێشبینی ئەوە بكەیت چ كارێكی گرنگ لەوێ چاوەڕێمان دەكات. هەروەها ئەوەش دەكرێ، لەوێ‌و ئەگەر بتانەوێ كاتی پێشنیازكراوی چاوپێكەوتنەكەمان دیاریبكرێت، بەڵام ئەوكاتەی بۆ من گونجاوە دەكرێ لەماوەی نێوان 10 تاكو 13ی ئۆگەستس بێت، ئەگەربێت‌و ئەمكاتە بۆ ئێوە گونجاوبێت.

4ـ ئەنجومەنی جەنگ لەسەر پێشنیارەكانم ڕەزامەندن.

كاتێكی زۆری بەسەردانەچوو، چەرچڵ گەڕایەوەو لەدەستپێشخەریەكدا پێدەچێ لەهەوڵی ڕازیكردن بچێت‌و قەرەبووی ئەوەبكاتەوە كە ستالین بەجۆرێك لەكەمتەرخەمی دانابێت كە لەكۆتا نامەكەی 23ى یۆلیۆی 1942دا ناردبووی، نامەیەكی تری نارد كە هەڵگری  مۆرێكی "تایبەت‌و نهێنی" بوو، بۆ ستالین لەهەمان ڕێكەوتی پێشوو لە31ى یۆلیۆی 1942، تیایدا ئامادەیی دەردەبڕێت بەناردنی 40 كەشتی لەهەفتەی یەكەمی سێپتەمبەردا، بەڵام بەڕاشكاوی مەترسی خۆی نەشاردۆتەوە لەكەشتیە جەنگیەكانی ئەڵمانیا لەدەریای پارینتسیفو، ئەو بابەتەی لەگەڵ ئیفان مایسكی، باڵیۆزی سۆڤیەت لەلەندەن باسكردوە.

وەك وەڵامێك بۆ ئەو دوو نامەیە، ستالین نامەیەكی نارد بۆ چەرچڵ بە31ى یۆلیۆ، بەمۆرێكی "زۆر نهێنی"، تێیدا دەڵێت:"نامەكەتانم بەدەستگەیشت بەمێژووی 31ى یۆلیۆ، بەناوی حكومەتی سۆڤیەتیەوە داوادەكەم بێن بۆ یەكێتی سۆڤیەت‌و دیدار لەگەڵ ئەندامانی حكومەتدا. سوپاسگوزار دەبم ئەگەر بگەنە یەكێتی سۆڤیەت بۆ ئەوەی دوو قۆڵی چاوبخشێنینەوە بەپرسە خێراكانی جەنگدا دژی هیتلەر، كە ئێستا وڵاتەكانمان ئینگلتەراو ئەمریكاو یەكێتی سۆڤیەت ڕووبەڕوی مەترسی زۆر دەبێتەوە لەلایەن ناوبراوەوە.

بڕوام وایە مۆسكۆ شوێنێكی زۆر گونجاوە بۆ دیدارەكەمان، لەبەرئەوەی من‌و سەركردەكانی دەستەی ئەركان‌و ئەندامانی حكومەت ناكرێ لەم چركەساتەدا وڵات بەجێبهێڵین كە لەخەباتداین دژی ئەڵمان. زۆریش بەسود دەبێت ئەگەر سەرۆكی دەستەی ئەركانی ئیمراتۆریەت ئامادەبێت‌و كاتی گونجاویش بۆ ئێوە بەجێدەهیڵێن كە دیاریبكەن بۆ دیدارو ئامادەبونەكە، لەژێر ڕۆشنایی ئەوەی بڕیاری لێدەدەن لەكاتی تەواوبوونی كاروبارەكانتان لەقاهیرە.

هەردوو سەرۆكی سۆڤیەت‌و سەرۆك وەزیرانی بەریتانیا گەڕانەوە بۆ ئاڵوگۆڕكردنی نامەكان‌و تیایدا باسی ئەو زیانانەیان كردوە كە بەریتانیەكان لەدەریاو ئاسمان بەریانكەوتوە، ئەو هێرشانەی بەریتانیا كردویەتیەسەر هەندێ شاری ئەڵمانی، لەسەرەتای ئۆگەستەسی 1942، ستالین‌و چەرچڵ گەیشتنە ڕێكەوتن بۆ گرێدانی كۆنگرەی مۆسكۆ لە12ى ئۆگەستەس، دوای گەیشتنی سەرۆك وەزیرانی بەریتانی لەقاهیرەو لەڕێگەی ئێرانەوە، نوێنەرانی هەردوولا كۆبونەوەكانیان كردبوو بۆ هەماهەنگیكردنی هەوڵەكان لەسەر ئاستی سەربازیی. پێشئەوە ستالین یاداشتێكی بۆچەرچڵ ناردبوو، كورتەی ئەوەی لەگفتوگۆكانی مۆسكۆی لەخۆگرتبوو، سەرەڕای ئەو ئەنجامانەی لەگفتوگۆكاندا پێیگەیشتبوون لە12ى ئۆگەستەسی 1942.

ستالین لەو یاداشتنامەیەدا دەڵێ: ئەنجامی ڕاگۆڕینەوەكان لەمۆسكۆ كە لە12ى ئۆگەستەس ئەنجامدران، بەڕێز سەرۆك وەزیرانی بەریتانیا وایدەبینێ بەرەی دووەم لەئەوروپا بكرێتەوە لەساڵی 1942. ڕوون‌و ئاشكرایە كە كردنەوەی بەرەی دووەم لەئەوروپا لەساڵی 1942دا پرسێكەو لەسەری كۆكبوون، دەقەكەش لەبەیاننامەی (ئینگلیزی ـ سۆڤیەت)ی هاوبەشدا بوە دەربارەی سەردانی مولوتوف بۆ لەندەن لە12ى یۆلیۆی ئەمساڵدا.

هەروەها ڕوونە، كردنەوەی بەرەی دووەم لەئەوروپا مەبەست لێی ئەوەیە هێزە ئەڵمانیەكان چاویان لەبەرەی ڕۆژهەڵاتیەوە بۆ ڕۆژئاوا بگۆڕێت.

ستالین بەردەوامدەبێت‌و دەشڵێت:"سەركردایەتی سەربازی سۆڤیەت پلانی پرۆسەكانی لەهاوین‌و پایزی ئەمساڵدا لەسەر بنەمای كردنەوەی بەرەی دووەم بوە لەئەوروپا لەساڵی 1942 ئەو تێگەیشتنەش زۆر ئاسانە كە ڕەتكردنەوەی كردنەوەی بەرەی دووەم لەلایەن حكومەتی بەریتانیای مەزنەوە لەساڵی 1942 زیانێكی زۆری مەعنەوی بەناوەندە كۆمەڵایەتیەكانی سۆڤیەت دەگەیەنێت بەوەی پێشبینی كردنەوەی ئەم بەرەیەیان كردبوو، هەروەها دەبێتە مایەی ئاڵۆزكردنی دۆخی سوپای سوور لەسەر بەرەكەو تێكدانی پلانەكانی سەركرادیەتی سۆڤیەتی".

پرسی كردنەوەی بەرەی دووەم گرنگیەكی زۆری پێدرا بوو لەلایەن ستالینەوە، ئەو نامەیەی چەرچڵ لە14ى ئۆكەستەس وەڵامیدایەوە، بۆ نامەكەی ستالین لەمبارەیەوە، بەوەی بەریتانیاو ئەمریكا دیدی جیاوازیان هەیەو پێیان باشترە بەرەی دووەم لەلای زەریای ئەتڵەنتی بكرێتەوە، بەوەی ئەمە لەڕووی سەربازیەوە سوود بەیەكێتی سۆڤیەت دەگەیەنێ، چەرچڵ دەڵێ: حكومەتی هەردوو وڵات خۆیان ئامادەكردوە بۆ ئەنجامدانی پرۆسەیەك بەناوی "بڵێسە" (ئەدەبیاتی سەربازی دەڵێ: پرۆسەی بڵێسە سیمبوڵیك بوە بۆ پرۆسەی دابەزینی بەریتانی - ئەمریكی بۆ سەر كەناری باكوری ڕۆژئاوای ئەفریقیا، ئەمەش لەنۆڤەمبەری 1942دا ئەنجامدرا)، هەردوو وڵاتیش دووپاتیدەكەنەوە لەمبارەیەوە هیچ پەیمانێكیان نەداوەو داوا لەستالین دەكات بگەڕێتەوە بۆ بەندی پێنجەم لەو یاداشتەی ڕادەستی وەزیری دەرەوەی سۆڤیه‌تی مولوتوف كردوە لەكاتی هاتنی بۆ لەندەن لە10 یۆلیۆی 1942، تیایدا دەڵێ: بەریتانیا لەبەر ئەم هۆكارە هیچ پەیمانێك نادات دەربارەی ئەم پرسە.

ئاڵوگۆڕی نامەكان "نهێنی"و "زۆر نهێنی"و "تایبەت"، لەنێوان ستالین‌و چەرچڵ‌و ڕۆزفڵت بەردەوامبوون‌و تیایدا باسیان لەپرۆسە سەربازیەكان‌و ئەو زیانانە دەكرد بەهۆی جەنگەوە لەگەڵ هێزی وڵاتانی میحوەر (ئەڵمانیاو ئیتاڵیاو وڵاتانی ڕۆژهەڵات‌و ڕۆژئاوای ئەوروپا) بەر هێزی هاوپەیمانان كەوتوە، ئەو نامانە دەمانبەن بۆ یەكێك لەسەرسوڕمانەكان لەنێوان ستالین‌و چەرچڵدا.

چەرچڵ لەنامەكەیدا بۆ سەرۆكی سۆڤیەت جۆزیف ستالین لە30 سێپتەمبەری 1942، لەژێر مۆری "زۆر نهێنی‌و تایبەت" دەڵێت: لەهەمان ئەو سەرچاوەیەی ئاگادارمكردن لەهێرشێكی نزیك دژی ڕوسیا پێش ساڵ‌و نیوێك، ئەو زانیاریانەم پێگەیشت: بڕواموایە ئەم سەرچاوەیە بەڕەهایی جێگای بڕوایە. بۆ ئەوەی وابێت، بفەرموون لەگەڵ ئەم بابەتە تایبەتە.

سەرەتا:
1ـ  ئەڵمانەكان ئەدمیرالیان داناوەو پەیمانی ئەوەیان پێداوە سەرپەرشتی پرۆسەیەكی سەربازی دەریایی لەدەریای قەزوێن ئەنجامبدات. ماخاتچ كالا-یش دیاریكراوە (قەڵایەكە، لەبۆچونێكی تردا – پاستەختی داغستانی ڕوسیە لەسەر كەناری دەریای قەزوێن) بۆ ئەوەی ببێتە بنكەیەكی سەرەكی دەریاییان، نزیكەی 20 كەشتی بۆ دەنێرن لەوانە ژێر ئاوی ئیتاڵی‌و جۆەركانی تریش، ئەمانە دەگوازنەوە بۆ ئەوێ لەڕێگەی هێڵی ئاسنینەوە لەمایربلی ئۆكرانیەوە بۆ دەریای قەزوێن لەگەڵ دەستپێكی كاردا بەو هیڵە، بەهۆی ئەوەشی ئاوەكانی ئازۆف دەیبەستێ، ژێر ئاویەكان پێش كۆتاییهاتنی دروستكردنی هێڵە ئاسنینەكە، دەنێرن.

2ـ بەبێگومان، ئێوە ئامادەی لەمجۆرە هێرشەن، بڕواموایە ئەوەی ئاگادارمكردنەوە گرنگێتی تایبەتی هەیەو پشتیوانی هێزە ئاسمانیەكانتان دەكەین لەهەردوو گۆڕەپانی جەنگ لەدەریای قەزوێن‌و قەوقاز؛ ئەویش بەناردنی 20 فڕۆكەی بەریتانی‌و ئەمریكی. من لەوەتەی دیدارمان نەكردوە هەر بەم ئاراستەیە كاردەكەم، هیوام وایە ڕەزامەندی سەرۆك بەدەستبهێنم بۆ ئەوەی بابەتێكی هاوبەش بخەمەڕوو.

3ـ ئەوەی تایبەتە بەفڕۆكەی جۆری "كوبرا 154" كە لەبەرزی P Q 19 دایە (هێمای نهێنی ئەو كەشتیانەیە كە كەلوپەلی سەربازیان باركردوەو تایبەتكراوە بۆ یەكێتی سۆڤیەت)، ئەمەش خودی خۆم ڕێگەم پێداوە لەسەر بنەمای داواكاری جەنرال مارشاڵ فەرماندەی گشتی ئەمریكی. ئەو فڕۆكە ئەمریكیەكانی بۆ ئێمە هاتبوو، من بڕیارمدا بۆ ئێوەی بنێرم. ئەم فڕۆكانە لەسەر بنەمای مكوڕبوونی ئەمریكیەكان تایبەتبوون بەپرۆسەی "بڵێسە" لەباكوری ئەفریقیا. جەنراڵ مارشاڵ پەیمانیداوە بەفڕۆكەی تر قەرەبوی بكاتەوەو لەڕێگەی ئالاسكاوە بگات پێمان. ئەوەشی لەماوەی 10 ڕۆژدا ڕوو دەدات، پێتانیڕادەگەیەنم.

سەرچاوەكانی دەرەوەی سۆڤیەت لەبەشی نامە ئاڵوگۆڕكراوەكانی نێوان ستالین‌و سەرۆكی ئەمریكاو سەرۆك وەزیرانی بەریتانی لەكاتی جەنگی جیهانی دووەمدا 1941 ـ 1945 لاپەڕە 453، شوێنی بڵاوكردنەوەی "ئەدەبیاتی سیاسی" مۆسكۆ. 1976: دەڵێ: ئەوەی لێرەدا مەبەستی چەرچڵە، نامەی دوای ئەوەی ناردوە بۆ ج.ف.ستالین لەڕێگەی كۆمسیۆنی گەلەوە بۆ كاروباری دەرەوە، لە19ى ئەپریلی 1942، هاوپێچیشە بەوتاری  باڵیۆزی ئینگلیز لەیەكێتی سۆڤیەت (كریپس) بۆ جێگری كۆمسیاری گەل بۆ كاروباری دەرەوە ا.یا.فیچینسكی، تیایدا دەڵێ: لەسەرچاوە باوەڕ پێكراوەكانەوە، زانیاری ڕاستمان پێگەیشتوە، دوای ئەڵمانەكان زانیویانە یوگسلافیا كەتۆتە ناو تۆڕەكەیانەوە، واتە دوای 20ی مارس، بەرەو باشوری پۆڵەندا ڕۆیشتون‌و لەكۆی پێنج فیرقەكەیاندا لەڕۆمانیا 3یان لەگەڵ خۆیان بردوە. كاتێكیش بەشۆڕشی سربیان زانیوە، جوڵەكانیان وەستاندوە. دەكرێ زۆر بەئاسانی فەخامەتتان مانای ئەم ڕوداوانە بزانن.

لێرەدا دەگەینە هێمایەكی دابڕاو لەمێژووی جەنگی جیهانی دووەمدا لەسەر گۆرەپانی پرۆسەكانی بەرەی ڕۆژهەڵات لەستالینگراد.

سەرۆكی سۆڤیەت، جۆزیف ستالین دەربارەی پێشهات‌و ڕووداوەكانی جەنگ نامەی بۆ سەرۆك وەزیرانی بەریتانیا وینستۆن چەرچڵ نوسیوە، نامەكان لە3ى ئۆكتۆبەردا نێردراوە، بەكورتی باسی دۆخی قورس‌و نالەباری ئەوێ دەكات لەسەرەتای سێپتەمبەری هەمان ئەوساڵەدا.

ئەوەش ئاشكرادەكات هێزە ئەڵمانیەكان لەڕووی كەلوپەلی سەربازیەوە، بەتایبەتیش هێزە ئاسمانیەكان زۆر لەپێشەوەن، ستالین باسی لەپێداویستی هێزە ئاسمانیەكانی سۆڤیەت كردوە، بەتایبەتی فڕۆكە، دەڵێ: دەكرێ بەریتانیا 300دانەو ئەمریكا 500دانەی تر بنێرن، بۆ باشكردنی دۆخی ئەو بەرەیە. هەروەها ستالین ئەوە دوپاتدەكاتەوە، زانیاریەكانی هەواڵگری بەریتانیا دەربارەی ئەوەی ئەڵمانیا مانگانە زیاتر لە1300 فڕۆكە دروستدەكات؛ ڕاست نین، بەڵكو ڕاستیەكان دەڵێن مانگانە كەمتر لە 2500 فڕۆكە بەرهەمدەهێنێ.

نامە نهێنی‌و زۆر نهێنیەكان، لەنێوان هەرسێ سەرۆك بەردەوامبوون، زانیاریەكانیان دەربارەی ڕێرەوی پرۆسەكان‌و پێشكەوتنی سوپاكان‌و هێزەكانی هەرسێ وڵات دەخستە بەرچاو لەباكوری ئەفریقیا‌و گۆڕەپانی پرۆسەكان لەستالینگراد، لەهەمانكاتدا سەرۆك وەزیرانی بەریتانیا لەنۆڤەمبەری 1942وە بەردەوامبوو لەسەرئەوەی توركیا ڕازیی بكات بۆ ئەوەی بێتە ڕیزی هێزی هاوپەیمانان.

ستالین لە27ی نۆڤەمبەردا نامەیەكی بۆ هاوتا بەریتانیەكەی چەرچڵ ناردوەو هیوای ئەوە دەخوازێت لەپەیمانەكانی خۆی پەشیمان نەبێتەوە دەربارەی كردنەوەی بەرەی دووەم لەئەوروپا لەگەڵ هاتنی بەهاری 1943دا، لەهەمانكاتدا بیرۆكەكەی خستۆتەوەڕوو بۆ گرێدانی كۆنگرەیەك لەنێوان نوێنەرانی هەرسێ وڵات لەمۆسكۆ بۆ هەماهەنگی‌و یەكخستنی هەوڵەكان بۆ جێبەجێكردنی پلانی جەنگ لەساڵی 1943. لە4ى دیسەمبەری 1942، چەرچڵ نامەیەكی زۆر نهێنی نارد بۆ ستالین، ئاگاداری دەكاتەوە كە سەرۆكی ئەمریكا ڕۆزفڵت، بیرۆكەیەكی خستۆتەڕوو بۆ دیداری سێ قۆڵی لەشوێنێكی باكوری ئەفریقیا لەماوەی دوو تا سێ ڕۆژداو هیوای ئەوەیخواستوە ستالین لەسەر ئەم پێشنیازە ڕەزامەندبێت، لەپێناو هەماهەنگی پێویست‌و گەڕان بەدوای باشترین ڕێگا بۆ ئەوەی لەساڵی 1943دا هێرش ئاراستەی هێزەكانی ئەڵمانیا بكرێ لەئەوروپادا. ستالین لەگەڵ ئەوەی پێشوازیكرد لەئەنجامدانی دیداری سێ قۆڵی، بەڵام داوای لێبوردنی كرد بەوەی ناتوانێ یەكێتی سۆڤیەت جێبهیڵێ لەم دۆخەدا، كە هێزە سۆڤیەتیەكان هەڵمەتەكانی زستانیان درێژە پێدەدەن. جارێكی تر گەڕایەوە سەر ئەوەی بڵێ كە تائێستا چاوەڕوانی بۆچونی بەریتانیاو ئەمریكا دەكه‌ن بەكردنەوەی بەرەی دووەم لەئەوروپا لەساڵی 1943دا. ستالین ئاماژە بۆ ئەوەدەكات، شەڕی قورس لەبەرەی ناوەندی‌و ناوچەی ستالینگرادا درێژەی هەیە، ئاماژە بۆ ئەوەدەكات، هێزە ڕوسیەكان بەردەوامیداوە بەگەمارۆخستنەسەر چەند گروپێكی هێزە ئەڵمانیەكان لەدەوربەری شارەكە.

لەوەڵامی ئەم پرسیارەدا، چەرچڵ لە12ی دیسەمبەری 1942 نامەیەكی ناردوە بۆ ستالین، تیایدا دەڵێ: ناتوانێ وەڵامی پرسیاری نامەكانی 27ی نۆڤەمبەرو 6ی دیسەمبەر، دەربارەی كردنەوەی بەرەی دووەم، مەگەر بەهاوكاریی نەبێت لەگەڵ سەرۆكی ئەمریكاو دەڵێ: ئەوەی پاڵی پێوەناوە بیرۆكەی دیداری سێ قۆڵی بخاتەڕوو، هەوەرها ئاماژە بۆ تێگەیشتنی ڕۆزفڵت دەكات بەوەی ستالین ناتوانێ یەكێتی سۆڤیەت بەجێبهێڵێ بەهۆی پرۆسە سەربازیە گەورەكانەوە.

نامەكانی چەرچڵ بەردەوامی هەبوو، لەوانە نامەیەكی لە30 دیسەمبەردا، ئاماژە بەوەدەكات، زۆر ئاسودەیە لەوەی هێزە سۆڤیەتیەكان سەركەوتنیان بەدەستهێناوە لەباشورو لەنێویدا ناوچەی ستالینگرد، كە ستالین لەدیدارەكەیی مۆسكۆدا باسی گرنگی دوور مەودای ئەو شوێنە كردبوو.

لە16ی یەنایەری 1943دا ستالین نامەیەكی نارد بۆ چەرچڵ، تیایدا ئەوەی پێڕادەگەیەنێ كە پرۆسەی هێزە سۆڤیەتیەكان دژی هێزە ئەڵمانیەكان لەبەرە جیاوازەكاندا وەك پێویست بەڕێوەدەچێت. ستالین دووپاتیدەكاتەوە هێزە سۆڤیەتیەكان بەرەو ئەوە دەچێت ئەو هێزانەی ئەڵمانیا لەناو بەرێت كە لەدەوربەری شاری ستالینگراد گەمارۆدرابوون.

وەك وەڵامێك بۆ ئەو نامەیە، چەرچڵ لە17ى یەنایری 1943دا نامەیەكی بۆ ستالین ناردوەو تیایدا دەڵێ: هێزەكانی بەریتانیا 142 تۆن بۆمبی تەقێنەرەوەی توندو، 281 تۆن بۆمبی سوتێنەریان بەسەر بەرلیندا باراندوە.

لە18ى یەنایەر، چەرچڵ نامەیەكی تری ناردوە بۆ سەرۆكی سۆڤیەت‌و تیایدا دەڵێ: هێزەكانیان بەشەو بەردەوامبوونە لەسەر بەردانەوەی بۆمب بەسەر بەرلیندا، بەهەمانشێوە 117 تۆن تەقێنەرەوەی توندو 211 تۆن بۆمبی سوتێنەریان بەرداتەوەتەوە.

هەردوو سەرۆك لەنامەكانیاندا یەكتریان لەدوا گۆڕانكاری‌و سەركەوتنەكانیان ئاگاداركردۆتەوە، تیایدا ستالین لەنامەیەكدا بۆ چەرچڵ لە3ى مارسی 1943 بەداخە لەوەی هێزەكانی سۆڤیەت ناتوانن لەهێرشەكانی سەر بەرلین بەشداریی بكەن، بەهۆی سەرقاڵیەكانیانەوە لەبەرە جیاوازەكانی تری شەڕدا. ئەوەی جێگای تێبینیە، چەرچڵ بەردەوام لەنامەكانیدا وشەی بەڕێز سەرۆك وەزیرانی بەكاردەهێنا، بەڵام بەخێرایی وشەكەی بۆ مارشاڵ ستالین گۆڕی.

زۆری نەبرد، تاكو مارشاڵ ستالین نامەیەكی بۆ چەرچڵ ناردو پێی راگەیاندوە كە هێزەكانی سۆڤیەت لە رزگاركردن و گەڕاندنەوەی ژمارەیەك شار لەسەر كەناری دەریایڤۆڵگا سەركەوتو بوە، ئەمەو جگە لە سەركەوتنەیەكلاكەرەوەكانی بەسەر هێزەكانی ئەڵمانیادا لە جەنگی ستالینگراد، و وای دادەنێت " گەورەترین رووداوی سیاسی و سەربازی بوە لە مێژووی جەنگی جیهانی دووەمدا"، دوای دوو سەد رۆژ لە جەنگی قورس، كۆتاییەكەشی بە بەدیل گرتنی فەرماندەی هێزە ئەڵمانیەكان ئەلفیلد مارشال پاولۆس و دیارترین سیمبولی سەركردەكانی هیتلەری لەگەڵدا بوە. دیارە ئەمجەنگە كە لە نێوان شەقامەكان و گۆڕەپانەكانی ستالینگراد بوە لەسەر كەنارەكانیڤۆڵڤا، سەرەتای كۆتایی هەوڵەكانی هێزی نازی بوو بۆ دەست گرتن بەسەریەكێك لە ناوچە ستراتیژی و پیشەسازیە مەزنەكان، بڕینی پەیوەندی بەناوچەكانی قەوقازو شوێنەكانی ترییەكێتی سۆڤیەتەوە.

لێرەدا لەبازنەی نامەئاڵوگۆڕكراوەكان دەردەچین، بۆ ئاماژەدان بۆ روودانی زۆربەی ئەوانەی خۆی لە فیلمەكانی جەنگ و چیرۆكی سەركەوتنەكانی سۆڤیەتیدا دەگرێتەوە، و پەیوەندی بەو لایەنەی سۆڤیەتەوە هەیە كە ئەڵمانیا بژاردەی خستە بەردەم گۆڕینەوەی كوڕی ستالین، كە بە دیل كەوتبوە دەستی ئەڵماینەكان، بەفەرماندەی دیلكراوی هێزە ئەڵمانیەكان لەستالینگراد (فردیریك پاولۆس). ستالین زۆری پێنەچوو وەڵامی  ئەم بژاردەیەی دایەوە وتی: سەربازێك بەفیلد مارشاڵێك ناگۆڕێتەوە.

وەرگێڕان: حیلمی ڕەسوڵ ڕەزا