شارپرێس ـ كه‌نداڵ جودى:
بەدران چیا کورد یەکێك له‌سه‌ركرده دیارو باڵاكانى ڕۆژئاواى كوردستان ڕایده‌گه‌یه‌نێت، ئەوان وەک ئیدارەی خۆسەر ئاگاداری ئەو مەترسیانەن کە تورکیا بۆیان دروستدەکات‌و ئه‌و مه‌رجانه‌ش ئاشكراده‌كات كه ئه‌وان وه‌ك ڕۆژئاواى كوردستان هه‌یانه بۆ گفتوگۆ له‌گه‌ڵ حكومه‌ته‌كه‌ى ڕه‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان.
به‌دران چیا كورد هاوسەرۆکی وەزارەتی پەیوەندییەکانی دەرەوەى ئیداره‌ى خۆسه‌ر له‌دیدارێكى تایبه‌تدا كه كه‌نداڵ جودى په‌یامنێرى شارپرێس له‌ڕۆژئاواى كوردستان له‌گه‌ڵیدا ئه‌نجامداوه چه‌ند زانیاریه‌كى گرنگ سه‌باره‌ت به‌په‌یوه‌ندیه‌كانیان ئاشكراده‌كات په‌یوه‌ست به‌توركیاو هه‌روه‌ها به‌حكومه‌تى سوریاش، هه‌روه‌ك ده‌ڵێت، "دواى چونه‌وه‌سه‌ر كارى ئه‌ردۆغان، بەوردی چاودێریی دۆخەکە دەکەین".
پێیوایه، "سیاسەتی تورکیاو خودى ڕه‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان بەرامبەر بەئیدارەی خۆسەری باکورو ڕۆژهەڵاتی سوریا هیچ گۆڕانکارییەکی ئەووتۆی بەسەردا نایەت، چونكه تورکیا هەموو هەوڵێک دەدات بۆ جێبەجێکردنی پیلانه‌كه‌ى ئه‌ویش له‌ناوبردن‌و تێكدانى ئه‌م ئه‌زمونه‌ى ڕۆژئاواى كوردستانه له‌سه‌ر خاكى سوریا".
هه‌روه‌ك له‌م دیداره‌دا جه‌ختیش له‌وه‌ده‌كاته‌وه، " ئیدارەی خۆسەرو هەسەدەش هیچ مەترسییەک بۆ سەر ئاسایشی تورکیا دروستناکەن، بۆیە ئێمە هەمیشە هەوڵدەدەین پەیوەندییەکانمان له‌گه‌ڵ دراوسێكانمان چ توركیا یان سوریا باش بێت".
ده‌قى دیداره‌كه...
شارپرێس: بەڕێز به‌دران، پێش هەموو شتێک ئەردۆغان لەهەڵبژاردنی سەرۆکایەتی تورکیادا سەرکەوتەوە، ئێوە ئەمە چۆن هەڵدەسەنگێنن‌و نیشانەکانی ئەمە چی دەبێت لەسەر بارودۆخی ئێستای تورکیا؟
چیا کورد: ئەنجامی هەڵبژاردنەکانی تورکیاو هاوپەیمانییەکانی نێوان هێزە سیاسییەکانی تورکیا، ڕاستییەک نیشاندەدەن کە مه‌سه‌له دینی‌و ئیسلامی‌و نەتەوەپەرستیه‌كانى تورکیا سەرلەنوێ لەسەر حسابی دیموکراسی‌و عیلمانیەت گەشە دەکات، ئەردۆغان چەندین زوڵم‌و ستەمى له‌توركیا بەکارهێنا بۆ سەرکەوتن لەهەڵبژاردنەکاندا، لەوانە پەنابەرانی سوریاو دۆسیەی کورد، جگەلەوەش ئەردۆغان هێزە ڕادیکاڵەکانی ناسیۆنالیستی‌و ئایینی وەک هودا پاری کردە هاوپەیمانی خۆی کە ئەمەش لەتورکیا زۆر مەترسیدارەو لەداهاتودا کاریگەریی زۆری لەسەر ناوخۆی تورکیا دەبێت.
ئەردۆغان لە بانگەشەی هەڵبژاردنەکانیدا بۆ دەستەبەرکردنی سەرکەوتنەکانی دەسەڵات، دامەزراوەکانی دەوڵەتی وەک میدیا بەکارهێنا، هەروەها ئەردۆغان پرۆسەی گەڕاندنەوەی پەیوەندییەکانی لەگەڵ سوریاو فایلی گەڕانەوەی پەنابەرانی بەکارهێنا. ئیتر باسی ئەوەناکەم، پرسی پەنابەران‌و کوردانی کردە خاڵی سەرەکی پڕوپاگەندەی هەڵبژاردنەکەی. بەمەش ئەردۆغان دەنگی ناسیۆنالیست‌و ئاینیەکانی تورکیای بەدەستهێنا، چونکە بەشێکی زۆری کۆمەڵگه لەتورکیا بەهەموو نەتەوەکانییەوە بەستراوەتەوە بەئایین‌و ئەمەش ئەوەیە کە ئاکەپە ساڵانێکە کاری لەسەردەکات.
بەشێکی زۆری کۆمەڵگه‌ی تورکیا دەنگیان بەئۆپۆزسیۆندا، ئەمەش ئەوە دەردەخات کە نیوەی کۆمەڵگه‌ی تورکیا هاوپەیمانی ناسیۆنالیستی ئیسلامی ڕەتدەکەنەوە. بەمەش چەندین حاڵەتی پەیوەندیدار بەئازادی‌و دیموکراسی لەتورکیا ئاشکرادەبێت کە سیستەمی سەرۆکایەتی لەتورکیا چەوساندنه‌وه‌ى دروستكردوه، هەروەها گۆشەگیریی سیاسی بەرامبەر کوردو هێزەکانی ئۆپۆزسیۆن دەکرێت.
بێگومان تورکیا ڕوبەڕوی چەندین ئاستەنگی سیاسی‌و ئابوری دەبێتەوەو پێنج ساڵ حوکمڕانی ئەردۆغان باشنابێت، بەتایبەتی کە زۆرێک لەحاڵەتەکانی نێوان تورکیاو وڵاتانی ڕۆژئاوا هێشتا بابەتی ململانێیە. جگەلەوەش کاریگەری شەڕی نێوان ڕوسیاو ئۆکرانیا لەسەر گۆڕەپانی ناوخۆیی‌و نێودەوڵەتی ڕێگەدەدات گۆڕانکاریی لەتورکیاشدا ڕوبدات.
شارپرێس: سەرکەوتنی ئەردۆغان لەهەڵبژاردنەکاندا چ کاریگەرییەکی لەسەر باکورو ڕۆژهەڵاتی سوریا دەبێت‌و چ ستراتیژێک لەدژی سوریاو بەتایبەت دۆسیەی کورد بەکاردەهێنێت؟
چیا کورد: سیاسەتی تورکیا بەرامبەر بەئیدارەی خۆسەری باکورو ڕۆژهەڵاتی سوریا گۆڕانکارییەکی ئەوتۆی بەسەردا نایەت، چونکە ئەردۆغان بەپاڵپشتی کوتلە ناسیۆنالیست‌و ئیسلامییەکان بوو بەسەرۆک، بۆیە ئەم دوو بیرۆکەیە (ناسیۆنالیزم‌و ئیسلامیى) لەپڕۆژەی ئیدارەی خۆسەردا بونیان نییه، هه‌میشه‌ش توركیاو ئه‌ردۆغان ڕۆژئاواى كوردستان‌و ئه‌م ئه‌زمونه وەک هەڕەشەیەک بۆ سەر بونی خۆیان دەبینن، له‌به‌رئه‌وه تورکیا هەموو هەوڵەکانی خۆی بۆ شکستپێهێنانی ئەم پڕۆژەیەی ئیدارەی خۆسەر لەسەر بەشێک لەخاکی سوریا دەخاتەگەڕ.
جگە لەوەش ئەردۆغان هەوڵدەدات درێژە بەپرۆژەکەی بدات لەسوریا، کە بریتییە لەگۆڕینی دیمۆگرافیای ئەو ناوچانەی داگیریکردون‌و پاڵپشتی ڕێکخراوە تیرۆریستییەکانە لەئەنجامدانی پڕۆژەی داگیرکاری‌و فراوانکردنیان لەناوچەکەدا، نەک تەنها لەسوریا، بەڵکو لەعێراقیش ئه‌مه بونى هه‌یه.
ئێمە وەک ئیدارەی خۆسەر ئەو مەترسیانە دەزانین کە ڕژێمی تورکیا بۆمان دروستدەکات، پێشتریش چەندینجار ڕامانگەیاندوە کە ئامادەین بۆ گفتوگۆ لەگەڵ تورکیا، بەڵام بەو مەرجەی لەعەفرین‌و سەرێکانی‌و گرێ سپی بکشێتەوە، چاوەڕوانین هاوپەیمانەکانمان هه‌وڵبده‌ن تورکیا مەبەستەکانی بگۆڕێت‌و هەڕەشەکانی لەدژی ناوچەکانمان ڕابگرێت.
لەلایەکی ترەوە تێڕوانینی داگیرکاری لەتورکیا بۆ دۆسیەی کورد جیاوازنییە لەگەڵ تێڕوانینی ئەوان بۆ خۆبەڕێوەبەری، بەواتایەکی تر تورکیا دوژمنایەتی ئەو کوردانە دەکات کە داوای مافە ڕەواکانی خۆیان دەکەن، بۆیە بەردەوامدەبێت لەشەڕی خۆی لەدژی کورد چ سەربازی بێت یان پەیوەندیی‌و سیاسی.
لەنێوان ئەو دەسەڵاتانەی کە خاکی کوردستانیان بەهەر چوار پارچەوە کۆنترۆڵکردوە، سیاسەتی هاوبەش لەدژی کورد هەیەو ئەو دەسەڵاتانە پێیانوایە سەرکەوتنی دۆسیەی کورد لەهەر دەوڵەتێکدا کاریگەریی لەسەر دۆخی کورد لەدەوڵەتانی دراوسێشدا دەبێت. بۆیە ئەم ڕژێم‌و دەوڵەتانە هەموو هەوڵێکیان بۆ تێکشکاندنی سەرکەوتنی کورد لەسوریا یان لەهەر دەوڵەتێکی تردا بێت ده‌خەنەگەڕ.
شارپرێس: با بچینە سەر تەوەرێکی تر، کاریگەریی سەرکەوتنی ئەردۆغان چی دەبێت لەسەر پرۆسەی گەڕاندنەوەی پەیوەندییەکان لەگەڵ دیمەشق، ئایا بەردەوامدەبێت لەگەڕاندنەوەی پەیوەندییەکان، یان دەستبەرداری کەیسەکانی پێشوی دەبێت؟
چیا کورد: پرسی گەڕاندنەوەی پەیوەندییەکانی نێوان سوریاو تورکیا پێش هەڵبژاردن بەزۆر سەپێندراو لەو چوارچێوەیەشدا زۆرێک لەکۆبونەوە سیاسییەکان دوای زنجیرەیەک کۆبونەوەی ئەمنی ڕویاندا. مەبەست لەمەش سودوەرگرتنە لەهەڵبژاردنەکان‌و کاریگەریی لەسەر بیروڕای دەنگدەر بەتایبەت لەبابەتی گەڕانەوەی ئاوارەکانی سوریا بۆ وڵاتەکەیان.
داواکارییەکانی سوریا لەو کۆبونەوانەدا بەهێزو ڕەوابون، بەڵام لایەنی تورکیا بەهێواشی نزیکدەبۆوه بۆ دڵنیابون لەبەردەوامیی ئەو کۆبونەوانە، بەڵام دوای سەرکەوتنی ئەردۆغان لەهەڵبژاردنەکاندا دەبینین کە پرۆسەی گەڕاندنەوەی پەیوەندییەکان جیاواز دەبێت. بەواتایەکی تر تورکیا مەرجەکانی سوریا بۆ کشانەوە لەخاکی سوریا لەڕوی سەربازییەوە قبوڵناکات‌و تورکیا داواکارییه‌كانى زیاتر ده‌كات له‌سه‌ر مێزى گفتوگۆ.
پڕۆسەی گەڕاندنەوەی پەیوەندییەکانی سوریاو تورکیا جیاوازنییە لەگەڵ پرۆسەی ئاستانە، لەنێو ئەو دەوڵەتانەی کە بەشدارییان لەئاستانەدا کردوە، نمونەیەک هەیە بۆ چارەسەرکردنی ململانێکانی سوریا بەپێی بەرژەوەندییەکانی ڕوسیاو تورکیاو ئێران، بەڵام ئەمە دژی سیاسەتی ڕۆژئاواو نێودەوڵەتییە کە پەیوەندی بەسوریاو ناوچەکەوە هەیە، بۆیە ئێمە وا گریمانە دەکەین کە کۆبونەوەی هەرچوار لایەنی (سوریا، تورکیا، ڕوسیاو ئێران) بەردەوامدەبێت، بەڵام ئەنجامێکی گەورەی نابێت، بەڵام دەکرێت لەسەر دوژمنایەتی ئیدارەی خۆسەر ڕێکبکەون‌و فشاربخەنەسەر هێزەکانی ئەمریکا بۆ ئەوەی سوریا بەجێبهێڵێت.
شارپرێس: به‌رێز به‌دران، ئەو پرسیارەی کە پێویستە لەئێستادا گەلی کورد لەڕۆژئاوای کوردستان بیکات، دوای گەڕانەوەی دیمەشق بۆ ناو کۆمکاری عەرەبی، ئایا دەرفەتێک هەیە تورکیا هێرشێکی نوێ بۆ سەر ڕۆژئاوای کوردستان دەستپێبکات؟
چیا كورد: تورکیا لەهەڕەشەو هێرشکردنەسەر ناوچەکانی باکورو ڕۆژهەڵاتی سوریا ناوەستێت‌و هەمیشە هەوڵدەدات ڕەزامەندی ئەمریکاو ڕۆژئاواو ڕوسیا وەربگرێت بۆ ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنه سەربازیه‌كانى، بەڵام بەگوێره‌ى پێشهاتە سیاسییەکانی جیهان‌و گەڕانەوەی حکومەتی دیمەشق بۆ کۆمکاری عەرەبی، دەبینین دەرفەتەکانی تورکیا بۆ هێرشێکی دیکە دژی ناوچەکە کەمبۆتەوە.
لەلایەکی ترەوە گەڕانەوەی حکومەتی دیمەشق بۆ کۆمکاری عەرەبی هێشتا دەستپێشخەری سەبارەت بەچارەسەری سیاسی‌و ئامادەکردنی بەرنامە لەو چوارچێوەیەدا پێشکەشدەکەن، ئەمەش ڕێگە بەتورکیا دەدات جارێکی دیکە بگەڕێتەوە سەر حیساباتەکانی.
ئیتر باسی ئەوە ناکەین کە تورکیا هەوڵی گەڕاندنەوەی پەیوەندییە دیپلۆماسییەکانی لەگەڵ دەوڵەتانی عەرەبی دەدات‌و دۆخی ئابوری تورکیا پێویستی بەپارەی عەرەبی هەیە بۆ ئەوەی دوبارە گەشە بکاتەوە، لەو چوارچێوەیەشدا سعودیەو ئیمارات هەنگاویان ناوەو هاوبەشە وەبەرهێنانەکانیان بەتورکیاوە گرێداوە.
ئێمە وەک ئیدارەی خۆسەر، مەترسی ئەوەمان لەسەرە کە ڕێککەوتنی ئەمنی (ڕێککەوتنی ئیدەنای) لە چوارچێوەی ئەو گفتوگۆ چوار قۆڵییەدا کە لە چوارچێوەی گەڕاندنەوەی پەیوەندییەکانی سوریا و تورکیادا بەڕێوەدەچن، بەرەوپێشبردنی ڕێککەوتنی ئەمنی (رێککەوتنی ئه‌ده‌نه)مان لەسەرە. گومانی تێدانییە کە هەر پێشکەوتنێک لەم هاوپەیمانییەدا شەرعی نییەو ئەم هاوپەیمانییە دژی هەموو گەلی سوریا دەبێت لەتەواوی خاکی سوریادا، نەک تەنها دژی کورد یان دژی ناوچەکانی باکورو ڕۆژهەڵاتی سوریا.
شارپرێس: دوا پرسیار، ئایا ئیدارەی خۆسەر هیچ بژاردەیەکی لەبەردەستدایە بۆ کەمکردنەوە یان سوککردنی سیاسەتە دوژمنکارانەی تورکیا بەرامبەر بەخۆی؟
چیا کورد: ئیدارەی خۆسەرو هەسەدە هیچ مەترسییەک بۆ سەر ئاسایشی تورکیا دروستناکەن، بۆیە هەمیشە هەوڵدەدەین پەیوەندییەکان لەگەڵ تورکیا یان هەر دەوڵەتێکی دراوسێی ته‌نانه‌ت سوریاش باشتر بکەین.
لەدوایین دەستپێشخەریمان کە لە18ى نیساندا ڕامانگەیاند، ئامادەیی خۆمان وەک ئیدارەی خۆسەر نیشانداوه لەڕێگەی دیالۆگ لەگەڵ هەمویان بەتورکیاشەوە كۆببینه‌وه‌و دانوستان بكه‌ین، به‌ڵام حاڵه‌تی جدی‌و گرنگی ململانێ له‌نێوان ئێمه‌و تورکیادا هه‌یه، وه‌ک داگیرکردنی عه‌فرین‌و کۆچی خه‌ڵکه‌که‌یی‌و درێژه‌دان به‌گۆڕانی دیمۆگرافی‌و هه‌روه‌ها داگیرکردنی سه‌رێکانی‌و گرێ سپی‌و پشتیوانی گروپه تیرۆریستییه‌کان کە تاوانی جەنگ دژی کوردو عەرەب لەناوچەکە ئەنجامدەدەن.
جگە لەوەش ئەو دەوڵەت‌و هێزانەی دەیانەوێت سەقامگیریی لەناوچەکەدا هەبێت، دەتوانن ڕۆڵێکی باش بگێڕن لەکەمکردنەوەی زمانی دوژمنکارانە بەرامبەر بەئیدارەی خۆسەری باکورو ڕۆژهەڵاتی سوریا، بەڵام ئاماژەکانی تورکیا دوای هەڵبژاردنەکان ئەوە دەردەخەن کە تورکیا لەشێوازی پێشوی دژایەتیکردنی مافەکانی کورد لەهەر ناوچەیەکدا بەردەوامدەبێت.
شارپرێس: بەڕێز به‌دران چیا کورد، هاوسەرۆکی بەشی پەیوەندییەکانی دەرەوەی ئیدارەی خۆسەری باکورو ڕۆژهەڵاتی سوریا، سوپاس بۆ ئه‌م ده‌رفه‌ته.
چیا کورد: زۆر سوپاس بۆ شارپرێس.
