شارپرێس-  كەنداڵ جودی:

شاندێكی كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان كەنەكە سەردانی ئەمریكایكردووە لە ماوەی رابردوودا و لەبارەی پرسی كورد گفتوگۆیان كردووە.

ئەحمەد كەرەموس هاوسەرۆكی كەنەكە لەچاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ دەزگای میدیایی شارپرێس، ناوەرۆكی بەشێكی گفتوگۆكانی لەگەڵ كاربەدەستانی ئەمریكاییدا ئاشكراكرد.

لەوبارەیەوە ئەحمەد كەرەموس دەڵێت: لە سەردانەكەماندا بۆ ئەمریكا، دەسەڵاتدارانی ئەمریكا پشتیوانی لە پرۆسەی گفتوگۆی نێوان پەكەكە و دەوڵەتی توركیا دەكەن، جگە لەوەش دەستپێكردنی پرۆسەی گفتوگۆ كاریگەری لەسەر ڕۆژاڤا و باشووری كوردستانیش بەهەمان شێوە.

شارپرێس: سەرەتا كەنەكە چییە و چەند هێز و كوردی كوردستانی لەخۆگرتووە؟
كەرەموس: سەرەتا سوپاس. كەنەكە بە كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان ناسراوە، كە لە ٢٦ی ئایاری ١٩٩٩ بە بەشداری زۆرێك لە پارت و ڕێكخراوە سیاسییەكان، ڕێكخراوە كۆمەڵایەتییەكان، كەسایەتییە نیشتمانپەروەرەكان، ڕۆشنبیران و ئەكادیمییەكان ڕاگەیەندرا. كەنەكە چەترێكی نەتەوەییە كە ئامانجی یەكخستنی تەواوی كۆمەڵگای كوردە. لە ئێستادا 48 حزب و ڕێكخراوی كوردی لە هەر چوار پارچەی كوردستان و كوردستانیانی ڕەوەند لەخۆدەگرێت. بە واتایەكی تر هەموو ئەو حیزب و ڕێكخراوانە لە هەموو جیهاندا دەگرێتەوە. جگە لەوەش لە ئێستادا نوێنەری زیاتر لە 400 حیزب و ڕێكخراوی سیاسی و دامەزراوە كۆمەڵایەتی و كەسایەتی و ڕەوەندەكان ئەندامی كەنەكەن. ئەمە ئامانجی دامەزراوەیەكی كوردستانیشە و دەتوانێت پلانی بەرژەوەندی بزووتنەوەی سیاسی كوردستان لە هەر چوار پارچەی كوردستان و لە ڕەوەندیش دابڕێژێت و كار بۆ ئازادی و ڕزگاری خەڵكی كوردستان بكات.

بێ گومان لە زۆر ڕووەوە كەنەكە نوێنەرایەتی هەر چوار پارچەی كوردستان دەكات. لە مێژووی گەلی كورددا بۆ یەكەمجارە دامەزراوەیەكی نەتەوەیی دامەزرا كە ئەوەندە حیزب و ڕێكخراو و دامەزراوە و تاك لەخۆ بگرێت. بێ گومان ئێمە باش ئاگادارین كە ئامانجی كۆتایی كەنەكە ئەوەیە كە هەموو حزب و ڕێكخراوەكان و تەنانەت عەشیرەتەكانی كوردستان و قەوارە جیاوازەكانی نەتەوە جیاوازەكان لەسەر جوگرافیای كوردستان بخاتە ژێر چەتری خۆیەوە.

جگە لەوەش كەنەكە كار لەسەر ئاستی سیاسی، كۆمەڵایەتی، زمان، پەروەردە، ڕۆشنبیری، دیپلۆماسی و بەڕێوەبردنی كۆمەڵگای كوردستان دەكات. لەو چوارچێوەیەشدا ئێمە كۆمیسیۆنی زۆرمان هەیە، وەك زمان، ڕۆشنبیری، پەروەردە، كۆمیسیۆنی سیاسی و دیپلۆماسی، كۆمیسیۆنی ژنان، ژینگە و هی دیكەش، دەتوانین بڵێین كەنەكە بەرنامەیەكی هەمەلایەنە و ستراتیژێكی هاوبەشی هەیە كە نوێنەرایەتی بەرژەوەندی هەر چوار پارچەی كوردستان دەكات و كار بۆی دەكات.

شارپرێس: باشە كاك ئەحمەد كەرەموس، لە سەردەمێكدا كە نەخشەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەكێشرێنەوە، ئامانج و گرنگی كەنەكە چییە؟
كەرەموس: گومانی تێدا نییە لە ئێستادا كوردستان وڵاتێكە بەسەر چوار دەوڵەتی داگیركەردا دابەش بووە. ئەوانیش ئێران، توركیا، سوریا و تاڕادەیەك دەوڵەتی عێراقە، هەرچەندە بەشێك لە كوردستان پێی دەگوترێت باشووری كوردستان و بارودۆخی ئەمڕۆ وەك پێگەیەكی فەرمی فیدراڵی لە چوارچێوەی دەوڵەتی عێراقدا قبوڵكراوە و هەروەها لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی وەرگیراوە. بۆیە ئامانج و گرنگی ئێمە دابینكردنی چارەسەرێكی سیاسی و نەتەوەیی و دیموكراسیانەی پاراستنی مافەكانە كە بۆ هەر چوار پارچەی كوردستان قبوڵكراو بێت و هەر بەشێكی بەپێی مەرجەكانی خۆی بێت.

ئەمڕۆ بۆ چارەسەری پرسی كورد لە هەرچوارپارچەی كوردستان، ئەگەر هەل و مەرجە ناوخۆیی و نێودەوڵەتییەكان باس بكرێن، بێ گومان پێگەی فەرمیمان هەیە كە ناسنامەكەی لەلایەن ڕای گشتییەوە بە پێگەی فەرمی ناسێنراوە و قبوڵكراوە.

لە دوو بەشەكەی باشووری كوردستان و ڕۆژئاوای كوردستان و ئەزموونەكەیان بۆمان دەسەلمێنێت كە چارەسەری هەمیشەیی بەنرخترین چارەسەرە. ئێمە زۆر باش دەزانین كە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا كە پرسەكان دووبارە ئامادە دەكرێنەوە، دوو پرسی سەرەكی هەن، ئەویش هی كورد و فەلەستین و ئیسرائیلن، بێ گومان بابەتی دیكە هەن كە پێویستیان بە چارەسەری هەمیشەیی هەیە. وەك كەنەكە لەم دۆخەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا كە دیسان نەخشەكانی باس دەكرێن، پرسی كورد چۆن چارەسەر دەبێت، ئەمە پرسیارێكی زۆر قورسە، بەڵام كورد بەرنامەیەكی سیاسی و ستراتیژی هەیە كە دەیەوێت كۆنفیدرالیزمی دیموكراسی ببێت  و ئێمەش وەك كەنەكە چارەسەرێكی هەمیشەیی تێدا دەدۆزینەوە.

شارپرێس: باسی ڕۆژاڤا و باشووری كوردستانت كرد، بەڵام ڕۆژانە ئەم دوو پارچەیە لەلایەن دەوڵەتی توركیاوە هێرش دەكرێتە سەریان، پلانی كەنەكە چییە بۆ پاڵپشتیكردنی ئەو دوو پارچەیەی كوردستان؟
كەرەموس: بێ گومان لە هەردوو بەشی كوردستان، "ڕۆژئاوا و باشوور"، كێشە و گرفت هەیە و لەلایەن دەوڵەتی توركەوە هێرشیان دەكرێتە سەر، چونكە دەوڵەتی تورك بەڕاستی هەژموونی خۆی دەوێت و لەوەش زیاتر دەوڵەتی تورك هیچكات بوون و پێگەی گەلی كوردی لە مێژووی سەدەدا قبوڵ نەكردووە، جگە لە یاسای بنەڕەتی پەرلەمانی توركیا كە لە ساڵی ١٩٢١ پەسەند كرا. ئەم عەقڵیەتە لە سەردەمی ئەتاتوركەوە بەردەوام بووە و لە چوارچێوەی پەیامی ستراتیژی نیشتمانی و گەڕاندنەوەی ئیمپراتۆریەتێكی نوێی عوسمانی، دەیانەوێت هەردوو بەشی كوردستان (ڕۆژئاوا و باشووری كوردستان) داگیر بكەن و ئەم دوو بەشە بگەیەننە سنووری ئیمپراتۆریەتی نوێی عوسمانی. ئەمەیە كە دەوڵەتی تورك ستراتیژێكی بۆ خۆی كردووە و لەسەر ئەم بنەمایە، بەردەوامە لە هێرشەكانی دژ بە دەستكەوتەكانی گەلی كورد، بۆ ئەوەی ئەو دەستكەوتانە لە ناو ببات.

 لە باشووری كوردستان شتێك لەدەرەوەی ئیرادەی دەوڵەتی تورك ڕوویدا و تەنانەت ئەمڕۆش خۆی دەڵێت "قبووڵكردنی پێگەی باشووری كوردستان لەدەرەوەی ئیرادەی ئێمە و بەپێچەوانەی بەرژەوەندییەكانمان ئەنجامدرا"، بۆیە دەوڵەتی تورك دەیەوێت سەركەوتن و دەستكەوتە قبوڵكراوەكانی گەلی كورد لەناو ببات و بەردەوامە لە هێرشەكانی. بێ گومان لە بەرامبەر ئەم دۆخەدا كەنەكە لەم پلانانەی دەوڵەتی توركیادا زۆر سەركەوتووە. ئێمە پاڵپشتییەكی گەورە دەكەین بۆ ڕوونكردنەوەی ئەم پلانانەی دەوڵەتی تورك لە هەر بەشێكی كوردستان و پشتیوانی لە هەر بەشێكی كوردستان دەكەین. بۆیە بۆ ئەوەی بتوانین ڕووبەڕووی ئەم جۆرە هێرش و پلانە بۆ وێرانكردن و داگیركردنی بەشەكانی كوردستان ببینەوە، دەزانین كە كورد دەبێ یەكپارچەیی خۆیشی هەبێت و یەكگرتوویی نەتەوەیی بەدیبهێنێت. ئەم یەكڕیزییە نەتەوەییە پێویستە لەسەر بنەمای بەڵگەنامەیەكی ستراتیژی هاوبەش بێت و دەرفەتی جێهێشتن و پاراستنی پێگەی ئێستای لە هەر پارچەیەكی كوردستاندا هەبێت.

شارپرێس: پەیوەست بە دوا تەوەرە كە باست كرد، گرنگی بەدیهێنانی یەكێتی نەتەوەیی كورد، ئایا هیچ بەربەستێك هەیە لەبەردەم یەكڕیزیی حیزب و هێزە كوردییەكان؟
كەرەموس: بێ گومان لە پڕۆسەی یەكگرتوویی نەتەوەیی ئاستەنگ زۆرن. ئەم بەربەستە لە ئاستی سیاسی و ئایدیۆلۆژی و دەرونیدایە. جگە لەمەش بەڕای من بەربەستی سەرەكی دەستێوەردانی دەوڵەتانی داگیركەرە. چونكە دەوڵەتە داگیركەرەكان زۆر باش دەزانن كە یەكێتی نەتەوەیی نەتەوەیەك، هیچ هێزێك ناتوانێت لەبەردەمیاندا بوەستێت. لەو چوارچێوەیەدا دەوڵەتانی داگیركەر ڕێگری لە جێبەجێكردنی یەكێتی نەتەوەیی دەكەن.

لە مێژووی كوردستاندا، لە سەردەمی شەڕی عوسمانییەكان و ئینگلیزەكاندا لە باشووری كوردستان، لە مێژووی مەهاباد لە ڕۆژهەڵاتی كوردستاندا، نموونەی زۆر هەیە و ئەمڕۆش لە ڕۆژئاوا و باكووری كوردستان ئەو نموونانە دەبینین. جگە لەوەش وەك نموونەیەكی زیندوو، ئەمڕۆ هاوكارییەك لە نێوان پارتی دیموكراتی كوردستان و دەوڵەتی توركیادا هەیە، وەك ئەوەی توركیا دۆستایەتی پارتی دیموكراتی كوردستان قبوڵ بكات، بەڵام لە واقیعدا ئەمە لە عەقڵیەت و ئامانجەكانی دەوڵەتی توركیادا جێناگرێت، بەڵكو تەنها بۆ ڕێگری لە یەكپارچەیی باشووری كوردستانە. لە ڕۆژاڤای كوردستان، دەبینین ئیدارەی خۆسەر و ئەنەكەسە هەیە، بەڵام ئەنەكەسە هاوكاری دەوڵەتی توركیا و هێزەكانی ژێر دەسەڵاتی دەوڵەتی توركیا دەكات و ئەمەش لە بەرژەوەندی گەلی كورددا نییە. ئەمە سیاسەت و پلانی هەموو دەوڵەتە داگیركەرەكانی كوردستانە.

شارپرێس: با بچینە سەر كارەكانی ئەم دواییەی، ماوەیەك پێش ئێستا سەردانێكی فەرمیتان بۆ ئەمریكا هەبوو؟
كەرەموس: بەڵێ ڕاستە، ماوەیەك پێش ئێستا بە فەرمی سەردانی ئەمریكامان كردبوو. لە مێژووی كەنەكە وەك ڕێكخراوێكی نەتەوەیی كە نوێنەرایەتی هەر چوار پارچەی كوردستان و كوردانی ڕەوەند دەكات، سەردانی ئەمریكای كردووە. جگە لەوەش دەسەڵاتدارانی ئەمریكا كۆبوونەوەیان لەگەڵدا ئەنجامدا و ئەمەش لەسەر ناسنامەی كەنەكە ڕوویدا. ئەو بابەتانەی كە لە هەموو كۆبوونەوەكانماندا باسمان كردووە، چ لەگەڵ بەرپرسانی حكومەت، چ لە وەزارەتی دەرەوە، یان لە كۆنگرێس، لەسەر بنەمای كەنەكە دروستكراون كە نوێنەرایەتی هەر چوار پارچەی كوردستان دەكات. هەرچەندە ئەمە یەكەمجارە لەگەڵ دەسەڵاتدارانی ئەمریكا كۆبوونەوەمان ئەنجامدا، بەڵام ئەنجامەكان ئەرێنی بوون. جگە لەوەش ئێمە و بەرپرسانی ئەمریكی لەسەر زۆر بابەت ڕێككەوتین و لە هەمان كاتدا داواكارییەكانمان بە مەعقول زانی و پشتیوانی هەبوو، بەدڵنیاییەوە دەمانەوێت هێزێكی نێودەوڵەتی پشتیوانی لە دۆزی ڕەوای گەلی كورد بكات و لە ڕێگەی دیالۆگەوە ئەم دۆسیەیە چارەسەر بكات. ئەو شتە تایبەتانەی كە لە كۆبوونەوەكان لەگەڵ دەسەڵاتدارانی ئەمریكادا دیار بوون، بارودۆخی باكوور و ڕۆژهەڵات و باشوور و ڕۆژئاوای كوردستان بوو. دەسەڵاتدارانی ئەمریكا ڕایانگەیاندووە كە پێویستە پرسی كورد لە باكووری كوردستان بە دیالۆگ و ئاشتی چارەسەر بكرێت. بۆیە بەرپرسانی ئەمریكیش لە كارنامەی كۆبوونەوەكانماندا پێیان ڕاگەیاندین كە پێویستە گفتوگۆ و چارەسەری سیاسی لە نێوان پەكەكە و دەوڵەتی توركیادا هەبێت و بەرپرسانی ئەمریكیش ڕایانگەیاند كە ئێمە پشتیوانی ئەم جۆرە كارە دەكەین. بەڵام بێ گومان ئەمە پەیوەستە بە ئاستی پەیوەندی و دانوستانەكانمان و بەردەوامیمان و پەرەپێدانی خەبات و كاری گەلی كورد لە هەر چوار پارچەی كوردستان هەیە. هیوادارین ئەم گفتوگۆیە و كارەكانمان تەنها لە ئەمریكا نەبێت، بەڵكو لە زۆر وڵاتی تردا بۆ پەرەپێدانی دانوستانەكانمان لەگەڵ زۆرێك لە دەوڵەتان، بۆ چارەسەركردنی پرسی كورد. لەم ڕووەوە پشتیوانی بەهێزی گەلەكەمانمان هەبێت.

شارپرێس: سەبارەت بەو مەسەلەیەی كە ئێوە و دەسەڵاتدارانی ئەمریكا باستان كرد كە پێویستە پرۆسەی ئاشتی نێوان پەكەكە و دەوڵەتی توركیا دەست پێبكرێت، گرنگی ئەمە چییە و چ كاریگەرییەكی لەسەر ڕۆژئاوا و باشووری كوردستان دەبێت؟
كەرەموس: چارەسەری پرسی كورد ئەوەیە كە لە كام بەشەدا پەیوەندی بە پارچەكانی دیكەی كوردستانەوە هەیە و كاریگەریی خۆی هەیە. بەڵام ئەگەر لە باكوری كوردستان پرۆسەی یەكلاكردنەوەی نێوان پەكەكە و دەوڵەتی توركیا دەستپێبكاتەوە و چارەسەرێك بدۆزرێتەوە، من پێموایە چارەسەرێكی سیاسی بەردەوام ئاسان دەبێت و لە ڕۆژاڤا و باشووری كوردستان بە خێرایی چارەسەر دەبێت.

بەڵام هیچ ئاماژەیەك لە دەوڵەتی توركەوە نابینین بۆ دەستپێكردنی پرۆسەیەكی سیاسی بۆ چارەسەری سیاسی. ئێمە وەك كەنەكە دەمانەوێت پرسی كورد بە شێوەیەكی سیاسی و ئاشتیانە لە ڕێگەی دانوستانەوە چارەسەر بكرێت. كاتێك چارەسەری ئەم پرسە دەدۆزرێتەوە، كاریگەری لەسەر دۆخی باشوور و ڕۆژئاوای كوردستان دەبێت. جگە لەوەش دەستكەوتەكانی باشوور و ڕۆژئاوای كوردستانیش كاریگەری لەسەر توركیا دەبێت بۆ چارەسەری پرسی كورد.