شارپرێس:
ڕەجەب تەیب ئەردۆغان، لە وتارە ئاگرین و جەنگە قسەئامێز و شانۆگەری گاڵتەجاڕی و كۆششی بەردەوام لە گەمەكردن بە هەستی عەرەب و موسوڵمانان وەڕەز نابێت، بە تایبەتیش كە بۆنەیەك بێتەپێشەوە و پەیوەست بێت بە پرسی فەڵەستینەوە، كەچی ڕاستییەكان و پێدراوەكان و ژمارەكان، ڕاستی قسە و ووتارەكانی بەدرۆدەخەنەوە.
سەیرەكەش ئەوەیە؛ سەرباری دەركەوتنی چەواشەكاری قسەكانی، كەچی ئەردۆغان بەردەوامە لە پیادەكردنی سیاسەتەكانی، ئەو سەرەباسی تازەی دیكەشی خستونەسەر میتۆدە سوكوڕسواكەی، ئەمەش لەو كاتەوەی پرسی فەڵەستنی كردۆتە سەرەنێزە و سەكۆیەك بۆ هێرشكردنەسەر چەند دەوڵەتێكی عەرەبی و تۆمەتباركردنیان بە ناپاكی.
ئەم دۆخەش بە ڕوون و ئاشكرایی لەو لێدوانانەیدا دەركەوت، كە سەبارەت بە "مامەڵەی سەدە" كردنی، كە دۆناڵد تڕەمپی سەرۆكی وویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بۆ ئاشتی نێوان ئیسڕائیلی و فەڵەستینییەكان خستویەتییەڕوو.
دژیەكیەكەش لەوەدایە كە ئەردۆغان لە بری ئەوەی تیری ڕەخنەكانی ڕوو پێ لە سەرچاوەكە بكات كە دۆناڵد تڕەمپی خاوەنی پرۆژەكەیە، ڕەخنەكانی ئاراستەی سعودیە و ئیماڕات و بەحرێن و سوڵتانشینی عومان دەكات، ئەمەش پڕوپوچی ئامانجەكانی سەرۆكی توركیا نیشاندەدات، چونكە خەمە گەورەكەی ئەو فەڵستین نییە، بەڵكو سەركردایەتیكردنی جیهانی ئیسلامییە، پێدەچێت ئەردۆغان سەوداسەری خۆی لەو "مامەڵەی سەدە" یەدا دۆزیبێتەوە، ئەمەش بۆ قەرەبووكردنەوەی شكستی لوتكەی مالیزیا كە ئەردۆغان وویستی له ڕێگەیەوە بكرێتە سەركردەی جیهانی ئیسلامی.
بەدوور لە مامەڵەی سەدە، دەبێت بپرسین ئاخۆ ئەردۆغان جگە لە ووتاری ئاگرین، چی بۆ پرسی فەڵەستین كردووە؟
لە ڕاستیدا كاتێك لە ساڵی 2002 پارتی داد و گەشەپێدان لە توركیا هاتەسەركار، لەوانەیە زۆرێك لە خەڵكی لە جیهانی عەرەبی و ئیسلامی، هیوایان لەسەر سیاسەتێكی توركی تازە هەڵچنیبێت كە پشتیوانی لە پرسی فەڵەستین بكات، بە تایبەتیش كە ووتارەكانی ئەردۆغان ئەوەیان نیشان دەدا، كە ڕزگاركردنی فەڵەستین تەنها پرسێكی كاتییە و بەس، زۆریش نابات و دێتەدی.
بەڵام ئەوەی ڕوویدا وانەبوو، بەڵكو بێئومێدی زیاتر هاتەئاراوە، چونكە ئەو پیاوەی (ئەردۆغان) چەندجارە بەڵێنی شكاندنی گەمارۆی سەر غەزەیدا، لە ساڵی 2016 ڕێككەوتننامەی ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئیسڕائیلدا واژۆ كرد.!
هەر بە بۆنەی قسەكردن لە بارەی قودسیشەوە؛ كاتێك تڕەمپ نزیكەی دوو ساڵ لەمەوبەر باڵوێزخانەی ئەمریكای گواستەوە بۆ قودس، ئەردۆغان هاتەوە سەر سكرێنی تەلەفزیۆنەكان و دەستیكردەوە بە هەڕەشەكردن لە ئیسڕائیل و بە دەوڵەتێكی تیرۆرستی دایە قەڵەم، كەچی دواتر جیهان ئەوەی ئاشكرا كرد، كە كۆمپانیا توركییەكانی سەر بە بیلالی كوڕەكەی ئەردۆغان، لە كردەی بنیاتنانی باڵوێزخانەی ئەمریكا لە قودس تێوەگلاوە و پشكدارە!
لەوانەشە ئەوەی درۆییەكانی ئەردۆغان ئاشكرا دەكات ئەو ژمارانەبن كە باس لە پەیوەندییە باشە ئابووری و بازرگانی و سەربازییەكانی نێوان توركا و ئیسڕائیل دەكەن، ئامارەكانیش دەڵێن كە قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگان نێوان ئەنقەرە و تەلئەبیب گەیشتۆتە 5.8 ملیار دۆلار، كاتێك كە ئەردۆغانیش هاتەسەركار، قەبارەی بازرگانییەكەیان، كەمێك لە یەك ملیار دۆلار زیاتر بوو.
ژمارەكان دەڵێن گەشتە ئاسمانییەكانی نێوان ئیسڕائیل و توركیا هەفتانە لە 60 گەشت زیاترە، وەزارەتی پیشەسازی توركیاش چەند بڕیارێكی دەركردووە و كردوویەتییە مەرج كە تەنها و تەنها تۆی دانەوێلە لە ئیسڕائیل بكڕن! لەسەر ئاستی سەربازی و ئەمنیش، ڕژێمەكەی ئەردۆغان پارێزگاری لە بونیادی سەربازی سەرجەم ڕێككەوتننامە سەربازییەكانی لەگەل ئیسڕائیلدا كردووە كە لە چوارچێوەی ڕێككەوتنی هاوبەشبەندی ساڵی 1996 ی نێوانیاندا مۆركراوه، واتە لە سەردەمی نەجمەدین ئەربەكانی مامۆستا كۆچكردووەكەی ئەردۆغاندا.
لە بنچینەدا، ئەو میتۆدەی ئەردۆغان، بەردەوامیدانە بە سیاسەتی توركیا لە هەمبەر ئیسڕائیل، توركیاش یەكەم دەوڵەتی ئیسلامی بووە كە لە ساڵی 1949 دانی بە ئیسڕائیلدا ناوە، لەوانەیە شتە تازەكەی سەردەمی ئەردۆغانیش ئەوە بێت كە دژیەكی هەیە لە نێوان قسەكان و كردارەكاندا، چونكە حكومەتی پێشووی توركیا، شانازای بە پەیوەندییە باشەكانییەوە دەكرد لەگەڵ ئیسڕائیلدا. لە ڕاستیشدا، پرسی فەڵەستین كە شوێنێكی دیار و بەرچاوی هەیە لە ویژدانی عەرەب و موسوڵماناندا، ناكرێت بكرێتە پرسێك بۆ بەرژەوەندی كەسەكان و لافلێدانە سوكوڕسواكان و ئەجێندا دەسەڵاتخوازەكان.
لە ڕاستیدا ئەردۆغان كتومت ئەوە دەكات، ئەو پیاوە كاتێك لە بارەی فەڵەستینەوە دەدوێت، پێش هەموو شتێك بیر لە ئەجێنداكانی خۆی دەكاتەوە نەوەك پرسی فەڵەستین و دامەزراندنی دەوڵەتێكی فەڵەستینی هەروەك بۆ خۆی دەڵێت، ئەو بیر لە چۆنیەتی جۆشدانی گەلی توركیا دەكاتەوە لە ناوخۆ ، تاوەكو لە هەڵبژاردنەكاندا پشتی بگرن، بۆ ئەمەش یاری لەسەر پەتی هەست و سۆزی خەڵك دەكات و دروشمەكانی وەك ئیسلام و فەڵەستین و قودس دەكاتە سەرەنێزە، بیر لە چۆنییەتی بەكارهێنان و قۆزتنەوەی گروپە ئیسلامییەكانی جیهان دەكاتەوە، بە تایبەتیش ئیخوان موسلمین، تاوەكو بیانكاتە ئامێر و باڵ بۆ هێنانەدی پڕۆژە فراوانخوازییەكانی.
ئەو ڕاستییەی دەبێت لێرەدا بگوترێت ئەوەیە كە ئەردۆغان تا ڕادەیەكی باش و گەورە لە هێنانەدی ئەو ئامانجانەی سەركەوتوو بووه، ئەمەش سەركەوتنێكی كەسی بوو كە لە جۆشدانی هەست و سۆزی خەڵكدا، پشتی بە جەماوەرگەرایی (شەعبەویەت) دەبەست، ئەمانەش ئەردۆغانیان كوێر كرد لە بینینی ڕاستی و لۆژیك و ئەقڵ، كە هەرسێكیان پێویستن بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ پرسی فەڵەستیندا، بە هەموو ڕەهەند و ئاڵۆزی و پەرشوبڵاویەكانییەوە.
ئەردۆغان كە مەدالیای ئازایەتی جولەكایەتی پێبەخشراوە، هەمان ئەو ئەردۆغانەیە كە لە ساڵی 2005 سەردانی قودسی كرد و چاوی بە شاڕۆن كەوت، شاڕۆنیش بە زەردەخەنەیەكەوە پێی وت بەخێربێیت بۆ قودسی پایتەختی هەتاهەتاییمان، هەر ئەردۆغانیش بوو كە لە ساڵی 2007 دەروازەكانی پەرلەمانی توركیای بە ڕووی شیمۆن پێرێزدا واڵاكرد، بەمەش پێرێز بوو بە یەكەم سەرۆك وەزیری ئیسڕائیل كە ووتار لە ناو هۆڵی پەرلەمانی دەوڵەتێكی ئیسلامیدا بدات.
هیچ گومانیش لەوەدا نییە كە ئەردۆغان بازرگانی بە فەڵەستین و ئیسلام و خوێنی سوری و لیبییەكان و خەڵكی دیكەشەوە دەكات، ئەم ئابڕووچوونەشی ئاشكراو ڕوونە، ڕۆژگاریش بەسە كە ئەو بازرگانییە دۆڕاوە ئاشكرا بكات و لە سەرووی ووتار و عەنتەریاتییەكانییەوە، تەخت و تاراجی ئەردۆغان تێكوپێكدەن.
سەرچاوە : ئەلعەین ئەلئیخباریە
نووسەر: خوڕشید دلی
وەرگێران : لوقمان حاجی قادر
