هەر لەدێر زەمانە لەناو كۆمەڵگای كوردیدا وتراوەو دەوترێت بەئێستاشەوە بەرپرسانی كورد لەگەڵ بەرامبەرەكانیاندا لەدانوستانەكانیاندا مافی خۆیان لەدەستدەدەن، ئێستا كێشەی كەركوك لەمیدیاكاندا هەواڵێكی گەرماو گەرمەو خەڵكی كورد بەگشتیی خەمبار بووەو تەوژمەكە بەرەو ئەوەمان ئەبات كە مادەی (140) هیواو ئاواتمان بوو، مادەیەكی دەستووری بوو لەكاتی خۆیدا جێبەجێنەكرا، خەڵكانێك لەلاپەرەی ڕۆژنامەكاندا بێباكانە هەر دەیڵێنەوە، ماوە یاساییەكەی مادەی (140) تەواو بووە، واتە بەسەرچووە... لێرەدا جێی خۆیەتی هەندێ شتی ڕاستەقینە هەیە بخرێتەڕوو.
شاراوە نییە لای جەماوەری كورد، هەر لەڕۆژی وەلانانی سه‌دام‌و سه‌دامیان لەسەر دەسەڵات خەڵكی كوردستان بەهەموو پێكهاتەكانیەوە بەخۆشیی‌و شادییەوە ڕەزامەندبوون سنوری كوردستان دیاریبكرێت ئەو سنوورەی (كە ساڵەهای ساڵە كورد خوێنی تیا ڕشتووە لەپێناویدا) بەڵێ لەوكاتەدا هەرچییەك بكرایە دەبووە واقیع‌و دەچەسپا، فرسەتێكی لەباربوو بۆ عەقڵیەتی سیاسی كوردستانییەكان، بەڵام لەدەستدرا بەزۆرشتی لاوەكییەوە خەریكبوون‌و هەمووشمان دەزانین چی بوو...!
لامان ئاشكرایە هێزی پێشمەرگەو جەماوەری كەركوك لەیەكەم هەنگاودا كەركوكیان ئازادكرد، بەڵام ئەمریكا دەستی بەسەرداگرت‌و نەیهێشت مەسئولێكی باڵای كورد سەردانی كەركوك بكات، كاتێ بەڕێز (مام جەلال) سەردانی كەركوكی كرد لەلایەن ئەمریكاوە ئاگاداركراو ماوەیەكی كەمی دیاریكراویان بۆدانا كە لەكەركوك نەمێنێتەوە، كورد هەڵوێستی وەرنەگرت‌و هەرچییەك ئەمریكا بیوتایە، وادەزانرێ بڕیاری كوردەو بۆ بەرژەوەندیی هەرێمی كوردستانە، لەگەڵ ئەوەشدا تائێستا نووسراوێك نییە كە ئیمزاكرابێت لەلایەن ئەمریكییەكانەوە پەیمانێك درابێت بەكورد كەسودی لێوەربگرن، لەكاتی ئازادی عێراقیشدا توركیا ڕێگای بەهێزی ئەمریكی نەدا كە بێتە ناو خاكی عێراقەوە بۆیە خۆی لەكوردەكان نزیك كردەوەو هەموو هێزی كوردو جەماوەری كوردستانی بەكارهێنا بۆ پاڵپشتی خۆی بۆ بەرژەوەندی خۆی بوو نەك لەبەرخاتری چاوی كاڵی كورد.
بەعەمەلی ئەمە سەلمێنراوە ئیدارەی بۆش نەیتوانی كوردەكان دڵخۆش بكات، لەلایەكی تر ئەمریكا لەعێراقدا عەقڵی سیاسەتمەدارانی كوردو هەموو هێزێكی كوردی بەكارهێنا بۆ بەهێزكردنی حكومەتی مەركەزیی‌و (ئەنجومەنی حوكم) لەعێراقدا بەسەرپەرشتی حاكمی عێراق (برێمەر) هەروەها دەسەڵاتە یەك لەدوای یەكەكان لەبەغدا ئەوەبوو یاسای (برێمەر) هاتە ناوەوە پشتیوانی باشی لێكرا لەلایەن بەرپرسانی كوردەوە، بەڵام بۆ كوردەكان خۆیان ئیمتیازیان نەبوو كە بۆ مێژووی نەتەوەی كورد تۆماربكرێت، لەكاتێكدا برێمەر هەرچی بكردایە دەبوو بەبریارو دەچەسپا، لەوتەیەكی برێمەردا هاتووە دەڵێت: گەر دەستووری عێراق ئیسلامیی بێت ڤیتۆ بەكاردەهێنم، خۆ كوردەكان لەوكاتەدا دەیانتوانی (برێمەر) تاقی بكەنەوەو بیانوتایە مەسئەلەی سنووری هەرێمی كوردستان (84) ساڵە تێكۆشانی بۆ دەكرێت بۆ دیاریكردنی ئەو سنوورە (ڤیتۆ) بەكاربێنە ئەوەشی بەبیری عەقڵی كوردا نەهات‌و ئەوەش لەدەستچوو، كوردەكان لەوسات‌و كاتەدا لەهەموو هێزێك لەهێزە عێراقییەكان بەهێزتربوون خاوەنی ئەم هەرێمەبوون كە ئێستا هەیە، لەكاتی هەڵبژاردنەكاندا زۆر بەئاسانی دەتوانرا كوردستانییەكان ئیمتیازێك وەرگرن، چونكە لەیاساكەی (برێمەر)دا هاتبوو هەر (سێ پارێزگا) بەشدارنەبن لەهەڵبژاردنەكاندا ئەو هەڵبژاردنە لەعێراقدا ڕادەگیرێ.
لەگەڵ ئەوەشدا لەوكاتەدا مادەی (58) جێبەجێنەكرابوو دواخرا هەر لەوكاتەدا ئەهلی سووننە لەعێراقدا وا بڵاوبوویەوە كە بەشداریی هەڵبژاردن نابن‌و دەنگ بەدەستووری عێراق نادەن، ئەمە زۆر گرنگ بوو كورد بۆئەوەی ئیمتیازێك وەرگرێ دەتوانێ دەنگدان بۆئەنجوومەنی عێراقی دوابخات نەك بڵێ بەشداری هەڵبژاردن ناكەم خۆ ئەگەر بەشداریشی نەكردایە باشتر دەیتوانی مافی خۆی بسێنێ بەئاسانی نەك بكەوێتە ئێستا بەبێ پرس بەكورد (یاسا) پەسەند دەكرێت.
باشترین نموونە: كاتێ بەڕێزان مام جه‌لال‌و نێچیرڤان بارزانی بۆ كێشەی هەڵبژاردنەكان‌و ڕێژەی (17%) میزانییەی هەرێمی كوردستان لەبەغدا گەڕانەوە، لەپەرلەمانی كوردستان گشت لایەنە سیاسییەكانی كوردستانی بانگكران لەگەڵ پەرلەمانتارەكان كۆبوونەوەو وترا ئێمە توانیومانە (17%) تەسبیت بكەین، بۆ مەسئەلەی مادەی (58)یش لایەنە پەیوەندیدارەكان وەك عەجیل یاوەرو ئەیاد عەلاوی‌و نوێنەری ئەمریكیی‌و بەریتانی ئیمزایان كردوە كە دوای هەڵبژاردنەكان مادەی (58) جێبەجێدەكرێت، كەسانێك هەڵسانەوەو وتیان كێ دەڵێت ئەوانە لەسەر كورسییەكانیان دەمێنن، وتیان ئیمزاكانیان جێی متمانەن، لەدوای موناقەشەیەكی زۆر وتیان ئێمە هەر ئەوەمان توانیوەو دەیخەینە بەر دەست پەرلەمان، ڕازیدەبن یان نا ئێمە لەگەڵ ئێوەین.
پەرلەمانتارەكان یەكدەنگ وتیان ڕازین بەوەی ئەنجامتان داوە، بەڵێ بەڕێزان ئەو ئیمتیازەشمان نەویست‌و ئەو فرسەتەش لەدەستدرا، بەڵێ خەڵكی كورد هەموو بەیەكدەنگی‌و یەكڕەنگی بەشداربوو بۆ دەنگدان بۆ دەستووری عێراق‌و بەتێكۆشانی جەماوەری كوردستان مادەی (140) چەسپا لەدەستوورداو بڕیاردرا تا ڕۆژى 31ى 12ى 2007 ئەو مادەیە جێبەجێبكرێت، بەڵام لەكاتی خۆی جێبەجێنەكرا، ئەو فرسەتە زێڕینە لەدەستچوو، ڕاپرسیش نەكراو دواخرا بۆ شەش مانگی دیكە، ئەوەش نەكراو دواخرایەوە، لەدواییدا درایە دەستی (UN) بەسەرپەرشتی بەرپرسانی ئەمریكی، نوێنەری (UN) ڕاپۆرتی یەكەمی خۆی نمایشكردو كورد پێی ڕازینەبوو، لەوەڵامی ناڕازینەبوونی كورد (دیمستۆرا) وتبووی، ئەوەی من نوسیومە، خەڵكی دیكە ئەوەشتان پێ ڕەوا نابینن!! ئەم مادەیەش بەسایەی سەری ئەمریكییەكانەوە لەكاتی خۆی ئەنجامنەدراو ڕوبەڕوی میللەتە ڕەش‌و ڕوتەكە دەكرێتەوە لەهەر ڕوویەكەوە سەیری بكەیت.
بەهەرحاڵ پەسەندكردنی یاسای ئەنجومەنی پارێزگاكان هاتوەتە ناو گۆڕەپانەكەوە، لەڕۆژێكی ناكاودا لەپەرلەمانی عێراق لەمانگی تەمموزی (2008)دا دەنگدراو پەسەندكرا بەبێ كوردەكان؟! لەهەمانكاتدا دەنگی ناڕەزایی لیستی هاوپەیمانی كوردستانی‌و لیستی یەكگرتووی ئیسلامیی بەرزبووە، كە ئەمان هاتوونەتە دەرەوە بەو دەنگدانە ناڕازین‌و دەستووری نییەو لەتەوافوقات دەرچووە، ئێمەش دەستخۆشی لەوهەڵوێستەیان دەكەین، بریا كورد لەهەموو شتێكدا یەكدەنگ‌و یەكهەڵوێست بونایە.
ئێمە لێرەدا دێینەوەسەر خۆشباوەڕی كورد لەدانوستانەكاندا لەگەڵ بەرامبەرەكانیاندا وەك دەزانن لیستی هاوپەیمانی كوردستان، هاوپەیمانی لەگەڵ زۆرینەی زۆری خاوەنی پەرلەمانتارەكاندا هەبووە تەوافق هەبووە بۆ وای لێهات؟ لێرەدا وا دەردەخات كە تەوافوقەكان لەنێواندا گرنگییەتی زیاتر بۆ پاڵپشتی یەكتر لەپۆستەكاندا بووە نەك لەمەسئەلەی چارەنوسسازەكاندا ئەو دەنگدانە ئەوە دەسەلمێنێ بۆ جەماوەری كوردستان بۆیە بێ كوردەكان یاسای ئەنجومەنی پارێزگاكان پەسەندكرا.
لێرەشدا پێویستە سوپاسی ئەنجومەنی سەرۆكایەتی دەوڵەتی عێراقی بكەین بەسەرۆك‌و هەردوو جێگرەكەیەوەكە ئەو یاسایەیان ڕەتكردۆتەوە، لێرەدا مەسئەلە یاساكە نییە پەسەنددەبێت یان نا، جێبەجێدەبێت یان نا، یان لەدوایدا ئاڵۆزی دروستدەبێت یان نا، باس لەوەدەكرێت كورد لەفرسەتەكاندا كە بەئاسانی كاری بۆ دەكرێ نایكات بەهەڵاو تێكۆشانی بێوچانی بۆ نادا، كاتێ پێیەوە دەدەن خۆی گیڤ دەكاتەوە‌و جەماوەرەكەی لێ ئاگادەكاتەوەو هاوار هاواریەتی ئەمە چەندینجار زەنگی ترسناكی بۆ لێدەدرێت.
بەڕێزان مەرج نییە ئێوەی بەرپرس هەرچییەك بكەن یان ڕازیبن بەهەر شتێك، ئیتر ئەمە ڕاستەو دروستە، هێشتا لەسەرەتاداین‌و زۆریشمان ماوەو بۆ جەماوەرە ڕەش‌و ڕووتەكەش دەركەوتووە لەزۆرشتدا نەتان پێكاوەو دوایی بەشێوازێكی گرانترو زەحمەتتر بۆی هەڵدەكرێتەوەو سەرلەنوێ نیشانە شكێنی بۆ دەنرێتەوە؟ نابێت وای لێبكرێت كورد دژی عەرەبە یان دژی توركمانە لەهەموو نەتەوەكاندا پیاوی باشی زۆر هەیە بەستەمكردن ناڕازییە، جا جێی خۆیەتی بەرپرسان بەگشت لایەك دەڵێین، ئەوەندە ڕازی نەبین لەبۆچوونەكانیان زەرورە زیاتر وردەكارترو وردبینانەترو گشتگیرانەتر لەگشت پێشهات‌و ڕووداوەكاندا بیربكەینەوە بەتایبەت داكۆكیكردن لەدیاریكردنی سنووری هەرێمی كوردستاندا گەر ئەو سنوورە دیارینەكرێت، لەم بارودۆخەدا زۆر بەگران دەكەوێت لەسەرمان‌و مێژووش ڕەحم بەكەس ناكات‌و بەڕاستی حەقیشی نییە كورد هەتا نەفخی سور هەر خوێن بڕژێت لەپێناو بەرپرسانی بەغدا كەی ڕەزامەندی بدەن كورد خاوەنی زەوی خۆیەتی ئەوەی خوا پێی داوە بیپارێزێت.
هیوادارین سەركردەو بەرپرس‌و لێپرسراوانی كورد لەم تەمەنەیاندا كارێك بكەن بۆ خەڵكی كوردستان‌و هەرێمەكەیان كە نەوەكانی داهاتوو ڕەحمەت بۆ باپیرانیان بنێرێن‌و یەكڕیزیی ناو ڕیزەكانی خۆیان بپارێزن‌و برایەتی لەگەڵ نەتەوەكانی تردا زیاتر بەهەمیەوەبن.
لەڕۆژی نوسینی ئەم بابەتە واتا 25ى 7ى 2008وه دەربارەی پەسەندكردنی یاسای ئەنجومەنی پارێزگاكان، بارودۆخی ئەمڕۆی خەڵكی كوردستان بەگشتی‌و لایەنە سیاسیەكانی كوردستان بەتایبەتی بەرەو خراپتر چووە نەك باشتر. دەبینین لەدوای نۆ مانگ لەدواكەوتنی پێكهێنانی حكومەتی ناوەندی تازە بەتازە لەلایەن (چوارچێوەی هەماهەنگی)ەوە داوا لەهێزە كوردییەكان ئەكرێت،هەوڵەكانیان یەكبخەن لەپێناو دەستنیشانكردنی بەربژێر بۆ سەرۆكی كۆمار.
لەلاتان یەقین بێت، ئەم حكومەتە پێكدێت، ئەگەرچی پارتی‌و یەكێتی لەسەر ڕكەبەرایەتی خۆیان سوربن‌و لەدژی یەكتر هەنگاو بنێن، بۆیە پێیان دەڵێین ئیتر بەسە بیرێك لەخوێنی شەهیدانی نیشتمانەكەتان بكەنەوە، هەروەك دەزانن، ئەوەی بۆتە وێردی سەر زمان‌و ئەیڵێن‌و ئەیڵێنەوە، ئەوەیە كە دەڵێن ئێمە خاوەنی كێشەیەكین كە مافی ڕەوای میللەت‌و گەل‌و نەتەوەیەكە، خەبات‌و تێكۆشانی بەردەوام كراوەو دەكرێت، بەڵام مەخابن بەرژەوەندیی‌و بیری تەسكی حزبایەتی‌و خۆویستن‌و منافەسەكردن لەپێناو وەرگرتنی پۆست‌و پۆستكاری كێشەكەیان لەگێژەنە بردو ویژدان دەرگاتان لێناكاتەوەو قەڵەمڕەوی حوكمڕانیتان پێشێلكردو پابەندنەبوون بەبەنەماكانی دادپەروەریی‌و شوراو خۆشویستن‌و بەهاباڵاكانی ناسنامەی میللەت كە ئیسلامەو لە(پێگەی دەسەڵات)و فەرمانڕەواییدا. بەسە كات نەماو فرسەت لەدەستچوو، كام لاتان هەستی بەبەرپرسیارێتی ئەخلاقی نەتەوەیی نیشتمانپەروەری دەكەن، دەست لەو پشكەی میللەتی كورد كە سەرۆك كۆمارە، ئێستا بووە بەهی پارتی‌و یەكێیتی، یەكێكتان لەپێناو قەزییەكەدا ڕەزامەندی بدەن بۆ ئەوەی دیكەتان، پەشیمانبوونەوە كاریگەری نابێت، هەر دەبێت ڕێكبكەون با ئەوەش هەیە لەدەست نەدرێت، میللەت هەر زەرەرمەندبووە، ئەمجارەش خۆتان لەگەڵ میللەتەكە بەرەو پوكانەوە دەبرێن بەگوێی خەڵكی خۆتان بكەن نەك خەڵكی غەیری خۆتان، جەماوەرەكەی خەڵكی كوردستان سوتاوەو چەندینجار دەستی بەپشكۆدا چووە لەپێناو سەندنەوەی مافەڕەواكانیدا، بەڵام واتانكرد ئەی ستەمكارانی خۆماڵی، هیچتان بۆ ئەوان نەهێشتۆتەوە. وەبیرتان دەهێنینەوە چۆن یاساكەی ساڵی 2008 بەبێ گوێدانە كورد پەسەندكرا، ئێستاش فریانەكەون حكومەت پێكدەهێنن بەبێ كورد.
خۆ ئەگەر بەبەرنامە بەشداریی بكەن یان نا واتا یەكهەڵوێست بن لاریمان نییە، بەڵام دۆست‌و ناحەزانمان دەزانن یەكدەنگین، بەسە ئیتر چاوپۆشی‌و بێدەنگی لەپێناو ئینتیمابوونمان بۆ گەل‌و قەوم‌و نیشتمان، گەر بیرنەكەنەوە گوێنەدەنە میللەت ئیتر خەڵكەكەش هەرگیز جێی گلەیی نایەڵێتەوە، هەر هەڵوێستێكی كەی هەبێ. كۆتا قسەم بۆ هەمووان فەرموودەیەكی پێغەمبەرمانە صلی الله علیەوسلم كە دەفەرموێت: (اتق الله حیث ماكنت) واتا لەهەركوێ بیت خوای پەروەردگار لەیاد نەكەیت، لەهەر كوێ بیت لەهەر ماڵ‌و كارو كردارێكدا بیت، خوای پەروه‌ردگار لەیادنەكەیت، ئەگەر ئەوەمان كرد هەرشتێك ڕەوابێت، دەبێتە دەستمایەمان.
كامل حاجی عه‌لی