شارپرێس:

جه‌میل بایك له‌دیدارێكى تایبه‌تى شارپرێسدا چه‌ند زانیاریه‌ك له‌باره‌ى جوڵه‌ى هێزه‌كانى پارتى له‌هه‌رێمى كوردستان‌و مه‌ترسیه‌كى پێكدادانى چه‌كداریی له‌گه‌ڵ گه‌ریلاكانى په‌كه‌كه‌ ئاشكراده‌كات، ڕایده‌گه‌یه‌نێت، "سەنگەرگرتنی پارتى بیانویەکە بۆ شەڕ، بەڵام ئێمە هەوڵدەدەین بەعەقڵی سەلیم‌و بەبەرپرسیارانە هەڵسوکەوت بکەین، به‌ڵام ئەگەر پارتى لەسەر ئەم هەڵوێستانەی خۆی پێداگریی بکات، هەرچەندە لەدەرەوەی خواستی ئێمەش بێت، مسۆگەر پێکدادان ڕودەدات".

جه‌میل بایك ھاوسەرۆکی کۆما جڤاکێن کوردستان (كەجەكە) له‌و دیداره‌دا ئاماژه‌ به‌وه‌ده‌كات، "ئەگەر فاکتەری په‌كه‌كه‌و سەنگ‌و گوشاری تێکۆشانی باکور لەسەر دەوڵەتی تورکیا نەبوایە، ئەوا مسۆگەر تورکیا هەلومەرجی نوێى له‌عێراق‌و ستاتۆی باشوری کوردستانی پەسند نەدەکرد".

ده‌شڵێت، "ئەوکەسەی لەگرتوخانەی ئیمراڵی ئەرکی سەرپه‌رشتی‌و بەڕێوەبردنی چاوپێکەوتنەکانی لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆدا لەئەستۆ بوو هاکان فیدان بوو، هاکان فیدان بۆ خۆی چەندینجار لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆ چاوپێکەوتنی کردوە، بەرلەوەش، هاکان فیدان لەناو ئەو وەفدەی دەوڵەتدا بوو کە لەگەڵ بزوتنەوەکاماندا چاوپێکەوتنیان دەکردو گوایە وای خۆی نیشاندەدا کە لایەنگری چارەسەری سیاسی‌و دیموکراتییانەی کێشەی کوردە، بەڵام ئێستا هەموو کەسێک دەزانێت کە چەندە فێڵبازو درۆزن بوە".

به‌رپرسه‌ باڵاكه‌ى قه‌ندیل له‌دیداره‌كه‌ى شارپرێسدا جه‌ختده‌كاته‌وه‌، "گەلەکەمان پێویستە سروشتی پەیوەندی نێوان بارزانییەکان‌و دەوڵەتی تورکیا بزانێت، پەیوەندی بارزانییەکان لەگەڵ دەوڵەتی تورکیا بەتەواوی لەسەر بنەمای بەکرێگیراوییە، هەموو هاوکارییەک پێشکەشی سوپای داگیرکەری دەوڵەتی تورکیا دەکات".

زیاتر له‌وباره‌یه‌وه‌ زانیاریى ئاشكراده‌كات‌و ده‌ڵێت، "پارتى زانیاری ئیستخباراتی به‌توركیا دەدات، جێگەو ڕێگایان بۆ دابیندەکات، لۆجستیک‌و ئەرزاقیان پێدەدات‌و لە سەر شوێنی مانەوەی گەریلاکان سیخوڕی دەکات، وادیارە کە لەچاوپێکەوتنەکان لەگەڵ هاکان فیداندا ئەم هاوکاری‌و بەکرێگیراوێتییە قوڵترکراوەتەوە، سه‌یره‌كه‌ ئه‌وه‌یه‌ بەغدا ملکەچی داواکارییەکانی دەوڵەتی تورکیا نەبوو، بەڵام بەداخەوە هەولێر ملکەچی ئەردۆغان بوو".

جه‌میل بایك باس له‌وه‌شده‌كات، "پارتى ئاڵای باشوری کوردستان بۆ پاراستن‌و شاردنەوەی سەربازەکانی دەوڵەتی داگیرکەری تورکیا بەکاردەهێنێت، ئەم دۆخەی ئێستای برادۆست‌و سیدەکان بەردەوامی هێرش‌و پەلامارەکانی دەوڵەتی تورکیایە دژ بەهەرێمەکانی پاراستنی میدیا، وادیارە ئەمەش یەکێکە لەبەرهەمەکانی چاوپێکەوتنی هاکان فیدان لەگەڵ دەسەڵاتدارانی پارتى، هەوڵدان‌و خواستێکی ئێمە بۆ شەڕو پێکدادان لەگەڵ پارتى نییە، بەڵام ئاشکرایە کە ئەو پەیوەندییانەی پارتى لەگەڵ دەوڵەتی تورکیا، ئەو گێرەشێوێنیانەی کە دەکرێن‌و جوڵەپێکردنی هێز ئامادەکارییەکن بۆ شەڕ، ئەم سەنگەرگرتنەی ئەوان بیانویەکە بۆ شەڕ، بەڵام ئێمە هەوڵدەدەین بەعەقڵی سەلیم‌و بەبەرپرسیارانە هەڵسوکەوت بکەین، لێرەدا ئەگەر پارتى لەسەر ئەم هەڵوێستانەی خۆی پێداگری بکات، هەرچەندە لەدەرەوەی خواستی ئێمەش بێت، مسۆگەر پێکدادان ڕودەدات".

سه‌باره‌ت به‌هێرشکردنەسەر فڕۆکەخانەی عەربەت لەسلێمانی جه‌میل بایك ده‌ڵێت، "ئه‌وه‌ بۆ چاوترسێنکردنی گەلی سلێمانی‌و بەگشتی گەلی سۆرانە، دەیانەوێت هەروەک چۆن هەرێمی بادینانیان کردۆتە شوێنی تەراتێنی سوپای داگیرکەری تورکیاو میت، هەرێمی سۆران‌و سلێمانیش بۆ هەمان مەبەست بەکاربهێنن‌و یه‌كێتى نیشتمانى كوردستانیش ناچاربکەن کە ئەویش وەک پارتى هاوکاری دەوڵەتی تورکیا بکات، به‌ڵام هێشتا سلێمانی‌و گەلی هەرێمی سۆران دەستی لەهەڵوێستی نیشتمانپەروەری خۆی بەرنەداوە، هەربۆیە هێرشێکی نوێیان ئەنجامدا، ئێمە ئەم هێرشە بەتوندی شەرمەزاردەکەین‌و ڕایدەگەیه‌نین کە بڕوای تەواومان هەیە کە سلێمانی‌و گەلەکەمان لەهەرێمی سۆران لەهەڵوێستی نیشتمانپەروەرانەی خۆی بەردەوامدەبێت، لەمەدا هیچ گومانێکمان نییە".

                 جه‌میل بایك ھاوسەرۆکی کۆما جڤاکێن کوردستان (كەجەكە)

ده‌قى چاوپێكه‌وتنه‌كه‌

شارپرێس: تورکیا لەسیاسەتی ئێستای خۆیدا سەبارەت بەکورد پێداگریی دەکات، داهاتوی سیاسەتێکی وەها چییە؟
جەمیل بایک: سیاسەتی ئێستای تورکیا ئەوەیە کە لەسەر بنەمای نکۆڵیکردنی لەهەبونی گەلی کوردو پەیڕەوکردنی جینۆسایدی سیاسی‌و کولتوری بتوانێت بزوتنەوەی ئازادیخوازی کوردستان پاکتاو بکات، هەبونی PKK وەکو بیانویەک نیشاندەدات بۆ ئەوەی کە هەژمونی خۆی لەسەر عێراق‌و سوریاو تەواوی هەرێمی ڕۆژهەڵاتی ناویندا بسەپێنێت.

شارپرێس: كه‌واته‌ ده‌توانین بڵێین ئه‌مه‌ له‌بنه‌مادا خه‌ونێكى عوسمانییه‌و ئه‌ردۆغان ویستى پراكتیزه‌كردنى هه‌یه‌؟
جه‌میل بایك: بێگومان ئەمە خەونێکی عوسمانیەو ئەردۆغانی فاشیست خۆی وەکو بەردەوامی دەسەڵاتی عوسمانی‌و وەکو خەلیفەی پێنجەم دەبینێت، لەزیهنییەتی دەوڵەتی تورکیادا، ئەم دەوڵەتانەی هەرێمی ڕۆژهەڵاتی ناوین هەریەکەو وەک  ویلایەت‌و پارێزگایەکی تورکیان، تورکیا لەمبارەیەوە گرێیەکی دەرونی هەیەو خۆبەزلزانە، نە گەلانی هەرێمەکەو نە دەوڵەتانی هەرێمەکە ئەمجۆرە نزیکایەتییەی دەوڵەتی تورکیایان لا پەسەندنییە.

دەوڵەتی تورکیا هەم پێگەی جیۆپۆلیتیکی خۆی‌و هەم ئەندامێتی لە NATOدا بۆ گوشارو کۆمەڵکوژی لەبەرامبەر گەلی کوردو گەلانی دیکەی ناوچەکە بەکاردەهێنێت، تورکیا لەوەتەی دامەزرێنراوە هەمان سیاسەت پەیڕەودەکات، بەڵام وێڕای هەموو ئەو ئیمتیازانەی کە لەبەردەستیدایە نەیتوانیوە بزوتنەوەی ئازادی پاکتاوبکات، هەموو  سیاسەتی ئابوری‌و سەربازیی خۆی لەسەر ئەم بنەمایە داڕشتوە، بەڵام ئەنجامێکی ئەووتۆی بەدەستنەخستوە، ئابوری تورکیا ئێستا توشی داڕوخان هاتوەو تەپیوە، بێکاری، هەژاری، هەڵاوسان لەلوتکەدایە، واتە، هەموو جومگەکانی تورکیا بەهای ئەم سیاسەتەی دەوڵەت لەدژی کورد دەدەن، وەکو بڵێی ئەمە بەس نەبێت، عێراق‌و باشوری کوردستان، سوریاو ڕۆژئاوای کوردستانی داگیرکردوەو لکاندویانیەتی بەخاکی تورکیاوە، گەلانی ناوچەکە لەم سیاسەتە فراوانخوازییەی دەوڵەتی تورکیا ناڕازین.

تورکیا بەبێ لەبەرچاوگرتنی یاساکانی شەڕو بەپێشێلکردنی یاسای نێودەوڵەتی ئەم داگیرکارییە ئەنجامدەدات، هەربۆیە لەگەڵ هەموو کەس‌و لایەنێک لەناو ناکۆکی، کێشە‌و پێکداداندایە، دەوڵەتێک کە خاوەن زیهنییەتێکی بەمشێوەیەبێت، ئەستەمه‌ بتوانێت درێژە بەهەبونی خۆی بدات.

شارپرێس: لەمدواییانە جموجۆڵی دیپلۆماسی تورکیا لەعێراق‌و باشوری کوردستان زیادیکردوە، ئەمە پەیوەندییەکی نزیکی بەئێوەوە هەیەو ڕای گشتیش دەیەوێت تێڕوانینی ئێوە لەم بوارەدا بزانێت، ئێوە ئەم هەوڵە دیپلۆماسییانەی تورکیا چۆن هەڵدەسەنگێنن؟ هەروەکو دەزانن هاکان فیدان هاتە باشوری کوردستان‌و زنجیرە چاوپێکەوتنێکی ئەنجامدا، دیمەنەکانی ئەم چاوپێکەوتنانە بۆ ڕای گشتی بڵاوبونەوە، هەروەها سەبارەت بەناوەڕۆکی چاوپێکەوتنەکان لێدوانیش هەبون، ئێوە ئەم چاوپێکەوتنانەی هاکان فیدان چۆن هەڵدەسەنگێنن؟ ئامانجی دەوڵەتی تورکیا به‌گشتى لەم چاوپێکەوتنانە چیین؟
جەمیل بایک: دوابەدوای هەڵبژاردنەکانی 14ی گوڵان‌و مانەوەی ئەردۆغان لەسەر دەسەڵات، یەکەم لێدوانی ئەردۆغان‌و کەسانی دەوروبەری ئەوەبوو کە لەپێناو ئەو پلانانەی کە دایانڕشتوە هەوڵە دیپلۆماسییەکانیان چڕتردەکەنەوە، هەموکەس دەزانێت کە پلانی ئەوان جینۆسایدی گەلی کوردە.

دیدارەکانی ئەوان لەعێراق‌و باشوری کوردستان لەچوارچێوەی ئەم پلانەدا ڕێکخراون‌و ئەنجامدراون، عێراق‌و باشوری کوردستان گرنگییەکی تایبەتیان بۆ تورکیا هەیە، هەروەکو دەزانن تورکیا ئەندامێکی NATOیەو لەم چوارچێوەیەدا هەم پشتیوانی لە  NATO وەردەگرێت‌و هەم لەگەڵ ئەمریکاو ئەوروپادا پەیوەندیی هەیە، لەلایەکی دیکە تورکیا لەگەڵ دەوڵەتانی ناوچەکەو هێزەکانی ناوچەکەش پەیوەندیی‌و ڕێککەوتنی هەیە، تورکیا دەیەوێت هەموو ئەم پەیوەندییانە بەکاربهێنێت بۆ بەدەستهێنانی پشتیوانی بۆ سیاسەتەکانی خۆی، بەڵام، لەچاو دەوڵەتی تورکیادا،  لەناو ئەم هەموو پەیوەندییانەیدا، عێراق‌و باشوری کوردستان پێگەیەکی چارەنوسسازیان هەیە لەئەنجامگرتنی سیاسەتەکانیدا.

ئەگەر تورکیا نەتوانێت بەوجۆرەی کە دەیەوێت پەیوەندیی لەگەڵ عێراق‌و باشوری کوردستاندا دانێت، لەشوێنەکانی دی چەندەش هاوکاری‌و پشتیوانی وەربگرێت ناتوانێت سیاسەتەکانی خۆی ئەنجامگیر بکات، هەربۆیە دەوڵەتی تورکیا گرنگییەکی تایبەت دەداتە عێراق‌و باشوری کوردستان، ئەڵبەتە، ئەم دۆخە گرێدراوی کێشەی کوردە. ئەوەندەی کە پەیوەندیی بەکێشەی کوردەوە هەبێت، هەڵوێستی دەوڵەتی عێراق‌و دەوڵەتی تورکیا لێک جیاوازن. تورکیا ئەو دەوڵەتەیە کە داهێنەرو درێژەپێدەری سیاسەتی نکۆڵیکردن لەگەلی کوردە، ئەم دەوڵەتە ئەم سیاسەتەی خۆی بەسەر هەمولایەنێک، بەتایبەت بەسەر دەوڵەتە دەسەڵاتدارەکانی سەر کوردستان دەسەپێنێت، بەڵام عێراق لاوازترین خاڵی ئەم سیاسەتە بوەو لەئەنجامدا ئەو بۆتە شوێنێک کە لەقۆناغە جیاجیاکانی مێژودا سیاسەتی نکۆڵی کورد درزی تێکەوتوە.

هەربۆیە پێگەی عێراق‌و باشوری کوردستان بۆ دەوڵەتی تورکیا تا دوا ڕادە گرنگە، لەڕوانگەی دەوڵەتی تورکیاوە، عێراق‌و باشوری کوردستان ئەو شوێنانەن کە مسۆگەر پێویستە لەژێر کۆنترۆڵی خۆیدابن‌و پەلکێشی ناو سیاسەتێک بکرێن کە خزمەت بەنکۆڵیکردن لەکورد بکات، چونکە لەدۆخێکی پێچەوانەی ئەمەدا دەوڵەتی تورکیا ئێدی ناتوانێت سیاسەتی نکۆڵیکردن لەکوردو جینۆسایدی کورد بەڕێوەببات.

ئەمە بۆچونی گشتی تورکیایە سەبارەت بەعێراق‌و باشوری کوردستان‌و تائەوکاتەی سیاسەتەکانی خۆی سەبارەت بەکورد نەگۆڕێت، ئەم بۆچونەشی ناگۆڕدرێت.

دەوڵەتی تورکیا کۆنەپارێزترین دەوڵەتی ڕۆژهەڵاتی ناوینەو دەورێکی پاشبڕۆیانە دەگێڕێت. لەدژی گۆڕانکاریدا خۆڕاگریی دەکات‌و بۆ درێژەپێدان بەسیستەمی کۆن پەلەقاژەیەتی. چیرۆکی چۆنێتی دروستکردنی سیستەمی دەوڵەت-نەتەوە لەڕۆژهەڵاتی ناویندا کەم‌و بێش دەزانرێت. ئەم سیستەمە لەڕۆژهەڵاتی ناوین لەپاش شەڕی یەکەمی جیهانی لەلایەن دەوڵەتە هەژمونگەراکانی ئەوکاتەو لەپێناو خزمەتکردنی بەرژەوەندییەکانیان دروستکراوە.

بەداخەوە، ئەم سیستەمە لەسەر بنەمای دابەشکردنی کوردستان‌و بەجێهێشتنی گەلی کورد لەناو بەرداشی سیاسەتی مژوکداری‌و جینۆسایددا دامەزرێنرا، ئەم سیستەمە لەلایەن بەریتانیاو فەرەنسا، واتە  هێزە سەردەستەکانی سیستەمی سەرمایەداری (ئێمە ئەم سیستەمە وەکو سیستەمی مۆدێرنێتەی سەرمایەداری پێناسە دەکەین) ئەوکاتە دامەزرێنرا. لەپاش شەڕی دوەمی جیهانیشدا، ئەوە ئەمریکاو NATOن کە فۆڕم دەدەنە سیستەمی ڕۆژهەڵاتی ناوین‌و سیاسەتەکانی دیاریدەکەن، لەماوەی 100 ساڵی ڕابردودا ڕەنگە ئەم ستاتۆیەی ڕۆژهەڵاتی ناوین بەتەواوەتی نەگۆڕابێت، بەڵام بەهۆی شەڕو ناکۆکییەکانەوە هەندێک گۆڕانکاریی تیایدا هاتونەتە ئاراوە، بەرلەهەموو شتێک، سیستەمی دەوڵەت-نەتەوە توشی قەیران بوەو ئێدی قۆناغەکەی تێپەڕبوە.

ڕێبەر ئاپۆ سەبارەت بەدامەزراندن‌و کۆتاییهاتنی سیستەمی دەوڵەت-نەتەوە خاڵێکی مێژویی زۆر سەرنجڕاکێش دەستنیشاندەکات، دەڵێت، "لەسێدارەدانی شای فەرەنسا (لویسی 16مین-XVI. Louis) بوو بەسیمبۆلێک بۆ دەستپێکردن‌و دامەزراندنی سیستەمی دەوڵەت-نەتەوە، ئەم سیستەمە بەلەسێدارەدانی شای (سەرۆک دەوڵەتی) عێراق سەدام حسێن کۆتایی پێهات"، بێگومان هێزە ستاتیکۆپارێزەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوین لەبەرامبەر گۆڕانکاریدا خۆڕاگریدەکەن‌و بۆ درێژەپێدان بەسیستەمی هەیی کاردەکەن، هێزەکانی مۆدێرنیتەی سەرمایداریش بەهۆی بەرژەوەندیی ئابوری‌و سیاسی خۆیانەوە زۆرجار پشتیوانی لەهێزە ستاتیکۆپارێزەکان دەکەن‌و لەگەڵ هێزە پاشبڕۆوەکان سازشدەکەن، ئەم دۆخە بۆ هێزەکانی مۆدێرنێتەی سەرمایداری قابیلی تێگەیشتنە، چونکە لەکاراکتەری ئەم سیستەمەدا پراگماتیزم‌و ئاژۆی مژوکداری هەیە.

بەرژەوەندییەکانیان بە چ شێوەیەک مسۆگەربکرێت، ئەوان وادەکەن، ئەمە لەکاتێکدایە کە ئەم سەردەمەی ئێمە سەردەمی گوزارە، هێشتا دیارنییە کە چ سیستەمێکی ئابوری‌و سیاسی دابمەزرێنرێت، لەلایەک، سیستەمی مۆدێرنیتەی سەرمایەداری‌و هەموو پێکهاتەو دامەزراوەکانی، بەتایبەت دامەزراوەی دەوڵەت-نەتەوە، توشی قەیران بون‌و خەریکە تێپەڕدەبن، لەلایەکی دیکەوە، بەهۆی ئەوەی کە هێشتا سیستەمێکی نوێ خاوەن چوارچێوەیەکی دیاریکراو دانەمەزرێنراوە، هەموو هێزێک لەهەوڵی ئەوەدایە کە پێگەیە خۆی بپارێزێت‌و بەهێزتری بکات؛ ئەو هێزانەش کە بەرژەوەندی هاوبەشیان هەیە هاوپەیمانی پێکدێنن‌و تەنانەت جارجار هەندێ هەنگاو دەنێن کە لەچاو ڕابردوو زۆر زۆر پاشبڕۆترن، ئەو قۆناغەی  کە ئێستا وەکو شەڕی جیهانی سێهەم ناوزەد دەکرێت بەجۆرێک لەجۆرەکان ئەنجامی ئەم دۆخە ئاڵۆزو نادیارەیە.

تورکیا نمونەی یەکێک لەو دەوڵەتانەیە کە نەک تەنها لەڕابردودا ماوەتەوە، بەڵکو بەرەو دواوەوش هەنگاو دەنێت، دەوڵەتی تورکیا  لەبەرئەوەی خاوەن زیهنییەتێکی لاسارو سەرسەختەو هەروەها لەبەرئەوەی کە هەڵوەشانەوەی دەوڵەت-نەتەوە ڕێگە لەبەردەم زۆرترین گۆڕانکاریی لەتورکیادا دەکاتەوە، لەبەرامبەر گۆڕانکاری زۆرترین خۆڕاگری دەکات، هۆکاری بنەڕەتی هاتنەسەر دەسەڵاتی AKP-MHP لەتورکیادا ئەمەیە؛ وەستانەوە بەرامبەر گۆڕانکاری.

وەک دەزانرێت تێکۆشانی گەلی کورد ئەو زەختە لەسەر تورکیا دروستدەکات کە پێویستە گۆڕانکاریی بکات. ئەم تێکۆشانە 50 ساڵە بەپێشەنگایەتی بزوتنەوەکەمان کوردی سەرلەنوێ زیندوکردەوە، ڕاستینەی سیستەمی نکۆڵیکردن لەکوردو جینۆسایدی کوردی وبو هەموو کەسێک خستەڕوو و وای لێکرد کە ئەم سیستەمە ئێدی نەتوانێت درێژە بەخۆی بدات.

دەوڵەتی تورکیا لەبەرامبەر ئەمە چی کرد؟ بەلۆژیکی دژ-هێرش هات‌و AKP-MHPی کردە دەسەڵات، بەمشێوەیە وەڵامی تێکۆشانی ئازادیخوازی گەلی کوردی دایەوەو لەهەر کوێ دەستکەوتێکی گەلی کورد هەبێت، لەڕۆژئاوا بێت، لەباکور، یان لەباشور، هەوڵی لەناو بردنیدا، چونکە دەوڵەتی تورکیا وا بیردەکاتەوە کە ئەگەر کورد بەتەواوی جینۆساید نەکات ناتوانێت هەبونی تاکگەراو زیهنییەتی دەوڵەت-نەتەوەی خۆی بپارێزێت، هەربۆیە هێرشێکی گشتگیری لەدژی گەلی کورد دەستپێکردوە.

ئەمە زیهنییەتێکی فاشی‌‌و جینۆسایدکارە کە تەنانەت لەئاستی ڕابردوش پاشکەوتوترە، ئەگەر ئێمە سیفەتی فاشی بۆ دەسەڵاتی  AKP-MHP بەکاردەهێنین، لەبەر ئەم ڕاستییەیە.

دەوڵەتی تورکیا خاوەن زیهنییەتێکی دژ کوردە، بەڵام ئەم دوژمنایەتییە تایبەتە، لەهەر دوژمنایەتییەکی دی ناچێت، دوژمنایەتی دەوڵەتی تورکیا بۆ کورد لەسەر بنەمای نکۆڵیکردنە، لەلۆژیکی دەوڵەتی تورکیادا هەبونێک نییە کە ناوی کورد بێت، ئەگەر کورد هەبێت، نەتەوەبونی تورک خه‌لەلی تێدەکەوێت، لەلۆژیکی دەوڵەتی تورکیادا، کوردستان شوێنێکە بۆ بڵاوبونەوەی نەتەوایەتی تورک، کوردستان پێویستە ببێتە شوێنی تورک‌و بەس.

هەربۆیە لەم لۆژیکەدا جێگایەک بۆ کوردبون نییە، وەک دەزانرێت، لەبەر زەختی به‌ریتانیا باشوری کوردستان (کە ئەوکاتە ناوی ویلایەتی موسڵ بوو) لەناو سنورەکانی دەوڵەتی عێراقدا مایەوە، تورکیا بەمەرجێک بەم شتە ڕازیبوو. ئەویش ئەوەبوو کە لەم بەشەی کوردستاندا هیچ جۆرە بەڕێوەبەرایەتییەک لەسەر ناوی کورد نەبێت، ئەو مەرجەی دانابوو کە ئەگەر هەرکاتێک ویلایەتی موسڵ (باشوری کوردستان) لەژێر کۆنترۆڵی دەوڵەتی عێراق دەرچوو تورکیا بتوانێت دەستێوەردان بکات، واتە، دەوڵەتی تورکیا لەئەنجامی زەختی بەریتانیا وازی لەباشوری کوردستان هێنا، بەڵام بەشەرتێک ئەمەی قبوڵکرد، ڕێگەی پێبدرێت سیاسەتی جینۆسایدکردنی کورد لێرەش بەڕێوەببات.

هەروەها دەوڵەتی تورکیا بەهەمان لۆژیک‌و بۆچون سەیری ویلایەتی حەلەب (ڕۆژئاوای کوردستان) دەکات، ئەم دۆخە زیهنییەت، ژیربێژی (لۆژیک)‌و سیاسەتی تورکیا بەشێوەیەکی ئاشکرادەخاتەڕوو، هێرشکردنی تورکیا بۆ هەموو بەشەکانی کوردستان‌و داگیرکردن‌و لکاندنی خاکی کوردستان بەخاکی تورکیاوە، گوایە بەبیانوی هەبونی PKK، هەموی دەرەنجامی ئەم  ژیربێژی (لۆژیک) زیهنییەت‌و سیاسەتەیە، بێگومان، تورکیا  هەستێکی دوژمنایەتی زۆر مەزنی بەرامبەر PKK هەیە، چونکە دەرکەوتنی ‌PKKو بەرهەمەکانی تێکۆشانی PKK، سیاسەتی جینۆسایدکاری دەوڵەتی تورکیای بەرامبەر بەکورد پوچەڵکردۆتەوە، ئەو تێکۆشانەی کە ڕێبەر ئاپۆ دەستیپێکردبوو بەهۆی ئەوەی کە لەباکوری کوردستاندا شۆڕشی ژیانەوەی کورد ڕوبدات، لەباشوری کوردستاندا کورد ببنە خاوەن ستاتۆو پێگەی خۆی، لەڕۆژهەڵاتی کوردستاندا قۆناغێکی نوێ هۆشیاری نەتەوەیی-دیموکراتی بێتە ئاراوەو لەڕۆژئاوای کوردستانیش شۆڕش بەرپا بکرێت، لەبەرئەم هۆکارانەیە کە دەوڵەتی تورکیا ڕق‌و کینی لەڕادەبەدەری بەرامبەر بەڕێبەر ئاپۆو PKK هەیە.

دەوڵەتی تورکیا لەدەرەنجامی تێکۆشانی PKK لەباکوری کوردستاندا، ناچار ما کە ستاتۆی باشوری کوردستان قبوڵ بکات، هەندێک کەس وادەزانن کە دەوڵەتی تورکیا هەروا لەخۆیەوەو تەنها بەهۆی بەرژەوەندی ماددی‌و زەختەکانی ئەمریکا ستاتۆی باشوری کوردستانی قبوڵکردوە. ئەمە بۆچونێکی هەڵەیە، ئەگەر فاکتەری PKKو سەنگ‌و گوشاری تێکۆشانی باکور لەسەر دەوڵەتی تورکیا نەبوایە، ئەوا مسۆگەر تورکیا هەلومەرجی نوێى له‌عێراق‌و ستاتۆی باشوری کوردستانی پەسند نەدەکرد، ئەم پەسندکردنەی دەوڵەتی تورکیا لەئەنجامی ناچاریدابوو، بۆ ئەوەی کە بەر لەتێکۆشانی PKKو پەرەسەندنی شۆڕشی کوردستان بگرێت، ناچار ما ستاتۆی باشوری کوردستان پەسندبکات.

ئەمەیە چوارچێوەی سیاسەت‌و بۆچونی دەوڵەتی تورکیا بۆ باشوری کوردستان، ئەگینا، شتێک نییە بەناوی دانپێدانان بەئیرادە گەلی کوردو پەسندکردنی ڕاستیەک بەناوی کوردستان، کاتێک کە شۆڕشی ڕۆژئاوای کوردستان پەرەیسەند دەوڵەتی تورکیا ڕایگەیاند، "ئەو هەڵەیه‌ی کە لەباکوری عێراق کردمان لەباکوری سوریا دوباره‌ى ناکەینەوە"، ئەمە وتەی ئەردۆغان خۆیەتی. هەروەکو دەزانن، دەوڵەتی تورکیا هێرشی داگیرکاری دەکاتەسەر ڕۆژئاوای کوردستان، لەو شوێنانەی کە داگیریکردوو خەڵکە ڕەسەنەکەی دەردەکات‌و خەڵکی ‌غەیری کورد، چەتەکانی سەر بەمیت‌و ئاوارەکانی سوریا نیشتەجێدەکات‌و وادەکات کە ئەو شوێنانە ئیدی بەشێک نەبن لەنیشتمانی کوردان، هەمان سیاسەت لەدژی باشوری کوردستانیش پەیڕەو دەکات.

سیاسەتی ئێستای دەوڵەتی تورکیا جینۆسایدکردنی کوردە، دەیەوێت بەزوترینکات‌و لەکورتترین ماوەدا ئەمە پێکبێنێت، پێیوایە ئەگەر کات بەفیڕۆ بدات، ڕەنگە شەرت‌و مەرج ئیدی لەبارنەن. هەربۆیە بەکەڵکوەرگرتن لەنادیاری‌و ناجێگیری هەیی لەسیاسەتی جیهانی‌و هەرێمیدا لەجینۆسایدکردنی کورددا پەلەدەکات، بۆ ئەمەش بەر لەهەموو شتێک پێویستە PKK پاکتاوبکرێت‌و پاشان بەلەناوبردنی هەموو دەسکەوتەکانی کورد، هەموو کوردستان یان ڕاستەوخۆ خۆی یان لەڕێگەی چەتە بەکرێگیراوەکانییەوە داگیربکات‌و هیچ شتێک بەناوی کورد نەهێڵێتەوە.

ئەمە ئەو ئەرک‌و میسیۆنەیە کە بەدەسەڵاتی AKP-MHP دراوە، وەک پێویستییەکی ئەم ئەرکە ئەوا زیاتر لەهه‌شت ساڵە دەسەڵاتی AKP-MHP شەڕێکی دژوار لەدژی بزوتنەوەی ئازادی کوردستان بەڕێوەدەبات، هەروەکو دەزانرێت، ڕێبەر ئاپۆ بۆ چارەسەرکردنی سیاسی‌و دیموکراتی کێشەی کورد زۆر هەوڵیدا، بۆ ئەوەی کە ئەم کێشەیە چارەسەربێت گونجاوترین پێشنیازی چارەسەری پێشکەشکرد. لەم پێناوەدا زۆر چانسیدا بەAKP.

ڕێبەر ئاپۆ بەمشێوەیە ویستی لەزیهنییەتی دەوڵەتی تورکیادا گۆڕانکاری بکات‌و نەک تەنها لەباکوری کوردستان، بەڵکو لەهەموو بەشەکانی کوردستاندا کێشەی کورد چارەسەربکات. تائەوکاتەی کە زیهنییەت‌و سیاسەتی دژە کوردی دەوڵەتی تورکیا هەبێت، کێشەی کورد لەهیچ شوێنێک چارەسەرنابێت‌و هیچ دەسکەوتێک لەسەر ناوی کورد دروستنابێت، دەوڵەتی تورکیا ئەمە پەسند ناکات‌و لەبەرامبەریدا دەوەستێتەوە.

ڕێبەر ئاپۆش لەزۆر قۆناغدا هەوڵیدا کە دەوڵەتی تورکیا لەزیهنییەتی دژەکورد دابماڵێت، بەڵام ئەم زیهنییەتە دزەی کردوەته‌ ئێسکەمۆخی دەوڵەتی تورکیا‌و دەستی لێهەڵناگرێت، لەڕێگەی خراپ بەکارهێنانی هەوڵەکانی ڕێبەر ئاپۆ بۆ چارەسەرکردنی دیموکراتیانەو سیاسی کێشەی کورد، دەوڵەتی تورکیا ئەم قۆناغانەی دیالۆگی وەکو دەرفەتێک لەپێناو خۆ ئامادەکردن بۆ  شاڵاوی نوێى پاکتاوکردن‌و جینۆساید قۆستۆتەوە، AKPو تەیب ئەردۆغانیش هەمان شتیان کردوە، لەکاتێکدا کە ڕێبەر ئاپۆ لەهەلومەرجی دژواری گرتوخانەی ئیمراڵیدا بۆ چارەسەری سیاسی‌و دیموکراتییانەی کێشەی کورد لەناو هەوڵداندابوو، حکومەتی AKP خەریکی ئامادەکاری پلانێکی نوێ پاکتاوکاری بەناوی "پلانی بەچۆکداهێنان"(çökürme planı) بون.

پاشان ئەم پلانەیان خستە واری جێبەجێکردنەوەو شاڵاوێکی نوێى هێرشیان دەستپێکرد. شایانی ئاماژە پێکردنە کە ئەوکەسەی لەگرتوخانەی ئیمراڵی ئەرکی سەرپه‌رشتی‌و بەڕێوەبردنی چاوپێکەوتنەکانی لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆدا لەئەستۆ بوو هاکان فیدان بوو، هاکان فیدان بۆ خۆی چەندینجار لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆ چاوپێکەوتنی کردوە.

بەرلەوەش، هاکان فیدان لەناو ئەو وەفدەی دەوڵەتدا بوو کە لەگەڵ بزوتنەوەکاماندا چاوپێکەوتنیان دەکردو گوایە وای خۆی نیشاندەدا کە لایەنگری چارەسەری سیاسی‌و دیموکراتییانەی کێشەی کوردە، بەڵام ئێستا هەموو کەسێک دەزانێت کە چەندە فێڵبازو درۆزن بوە.

هەروەکو دەزانرێت دەوڵەتی تورکیا بەکۆتاییهێنان بەقۆناغی دیالۆگ لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆ، لە24ی تەمموزی 2015دا دەستی بەشەڕێکی هەمەلایەنە کرد، گەلەکەمان‌و بزوتنەوەکه‌شمان ئەوە زیاتر لەهه‌شت ساڵە لەناو خۆڕاگرییەکی بەردەوامدان، نەک تەنها لەباکور، بەڵکو لەباشور، لەشنگال، لەڕۆژئاواو لەهەر شوێنێک گەلەکەمان لێی دەژی لەدژی هێرشە جینۆسایدکارەکانی دەوڵەتی تورکیا خۆڕاگری دەکات.

24ی تەمموز ساڵڕۆژی پەیمانی لۆزان بوو، هەربۆیە دەوڵەتی تورکیا شاڵاوی نوێى شەڕو داگیرکاری لەو ڕۆژەدا ڕاگەیاندو خستیە بواری پراکتیکیەوە، چونکە پەیمانی لۆزان پەیمانی دامەزراندنی دەوڵەتی تورکیایە، بەم پەیمانە، کوردستان دابەشکراو گەلی کورد بێ ستاتۆ مایەوەو کەوتە نێو قۆناغی جینۆسایدەوە، هەربۆیە مێژوناسان پەیمانی لۆزان وەک بەڵگەی دەستپێکی جینۆسایدی کورد پێناسە دەکەن، بەتەنها دەرک بەم ڕاستییە بەسە بۆ ئەوەی کە مرۆڤ لەسیاسەتی دەوڵەتی تورکیاو سروشتی هێرشەکانی تێبگات.

هه‌ندێك کەس هه‌ن دەڵێن کە تورکیا کێشەی لەگەڵ PKK هەیەو ئەگەر PKK نەبێت ئەم هێرشانەش پێک نایەن، ئامانجی ئەم جۆرە گوتارانە بەلاڕێدابردنی ڕاستییەکانەو خزمەت بەدەزگای شەڕی تایبەتی تورکیایە، ئەمە گوتاری دەوڵەتی تورکیاو ئەوکەسانەیە کە هاوکاری دەوڵەتی تورکیان. ئەمە تاکیتکی شەڕی هێزە هەژمونخوازەکانە، ئارمانجی ئەمانە ئەوەیە کە گەل دابەشبکەن، خۆڕاگریی لاوازبکەن‌و لەهەموی گرنگتر بەکرێگیراوێتی ئەوانەی کە هاوکاری دوژمن دەکەن بشارنەوەو ڕەوایەتی بەبەکرێگیراوێتی بدەن.

بەتایبەت دەیانەوێت کە لەباشوری کوردستاندا پەرە بەمجۆرە تێگەیشتنانە بدەن، چونکە بۆ ئەوەی کە جینۆسایدکردنی کورد بەسەرکەوتویی ئەنجامبدرێت، پێویستی هەیە کە لەباشوری کوردستاندا پەرە بەڕێبازی بەکرێگیراوی‌و خیانەت بدرێت، ئەمە بنەمای پەیوەندیی دەوڵەتی تورکیایە لەگەڵ باشوری کوردستان، بەداخەوە، پارتى دیموكراتى كوردستان لەمێژە پەیوەندییەکی وەهای لەگەڵ دەوڵەتی تورکیا هەیەو پشتیوانیی لەجینۆسایدکردنی کورد دەکات، ئەمە بەکرێگیراوێتی‌و خیانەتێکی ئاشکرایەو بەهیچ شێوەیەک ناشاردرێتەوە، پێویستە هەموو کەسێک ئەم خیانەتە ببینێت‌و هەڵوێست لەبەرامبەری وەربگرێت، بەکرێگیراوی‌و خیانەت تەنها بەمشێوەیە بەری لێدەگیردرێت یان سنوردار دەکرێت.

لەئێستادا دەوڵەتی تورکیا بۆ ئەوەی کە پشتیوانی بۆ سیاسەتی جینۆسایدی کورد پەیدابکات، بەپێویستی دەزانێت کە پەیوەندییەکانی زۆرتر پەرە پێبدات، ئامانجی دەسەڵاتی فاشی AKP-MHP بەسەرۆکایەتی ئەردۆغان ئەوەبوو کە لە100 ساڵەی پەیمانی لۆزاندا PKK پاکتاو بکات‌و بەمشێوەیەش جینۆسایدی کورد بەئەنجامبگەیەنێت، هەشت ساڵە بۆ بەدیهێنانی ئەم ئامانجەی هێرشدەکات، لەم هەشت ساڵەدا بەدەیانجار ئەم وتنەی دوبارەکردۆتەوە، "بەتەواوی کێشەی بەقا (کێشەی هەبون‌و مانەوەی دەوڵەتی تورکیا – وەرگێڕ) چارەسەردەکەین‌و دەکەوینە 100 ساڵەی دوەمی کۆماری تورکیا"، مەبەستی لە"کێشەی بەقا" هەبونی کوردە، دەیانەوێت هەبونی کورد بەتەواوی لەناو ببەن‌و داهاتوی دەوڵەتی تورکیا بەمشێوەیە مسۆگەربکەن، ئەمەیە زیهنییەتی دەوڵەتی تورکیاو ئەوکەسانەیە کە لەگەڵ ئەردۆغان بەڕێوەی دەبەن.

ئەوانەی کە لەگەڵ دەوڵەتی تورکیادا پەیوەندی دروستبکەن ئەکەونە خزمەت وەها سیاسەتێکەوە، ڕەنگە، دەوڵەتەکانی دی یان هەندێک هێزی دی بەرژەوەندی جیاوازیان هەبێت‌و وەکو پێویستییەکی بەرژەوەندییەکانیان پەیوەندی لەگەڵ دەوڵەتی تورکیادا دانێن، بەڵام کورد نابێت هیچ پەیوەندییەک لەگەڵ خاوەنی ئەمجۆرە سیاسەت‌و بیرکردنەوە دروستبکەن، هەر کوردێک کارێکی وەها بکات ئەوا خائین‌و بەکرێگیراوە.

ئەمەش لەکاتێکدایە کە دەوڵەتی تورکیا تەنانەت پەیوەندییەکانیشی لە گەڵ ئەمریکا، ئەوروپاو وڵاتانی دیکە لەسەر بنەمای مسۆگەرکردنی پشتیوانی ئەوانە بۆ جینۆسایدی کورد، هەموو کەسێک دەزانێت کە ئەگەر پشتیوانی دەرەکی نەبوایە، دەوڵەتی تورکیا تائێستا نەیدەتوانی سیاسەتی جینۆسایدی کورد بەڕێوەببات، دەوڵەتی تورکیا تائێستاش بەپشتبەستن بەم پشتیوانییە دەرەکییە درێژە بەم سیاسەتەی خۆی دەدات، ئێستا دەیەوێت ئەم پشتیوانییە زۆرترو زۆرتربێت، چونکە وەک پلانی بۆ دانابوو نەیتوانی لە100 ساڵەی تەمەنی دەوڵەتی تورکیادا بزوتنەوەکەمان پاکتاو بکات‌و جینۆسایدی کورد بەئەنجامبگەیەنێت، گەلی کوردستان‌و گەریلای ئازادی کوردستان ڕێگەیان بەمە نەدا، بێگومان، ڕێبەر ئاپۆ زۆرترین خۆڕاگریی کردوە. ڕێبەر ئاپۆ ئەمە 25 ساڵە لەگرتوخانەی ئیمراڵیدا لەژێر گۆشەگیرییەکی دژواردایە، سێ ساڵە کە هیچ کەس نەیتوانیوە بیبینێت‌و هیچ شتێک لەبارەیەوە نازانرێت، بەڵام ڕێبەر ئاپۆ بەبێئەوەی کە گوێ بداتە شەرت‌و مەرجی ژیانی گرتوخانە، لەتێکۆشان بەردەوامەو تەنانەت یەک چرکەش ئەم تێکۆشانەی بەرنەداوە.

ئێستا دەوڵەتی تورکیا بەوەرگرتنی هاوکاری زیاتر لەهێزە دەرەکییەکان دەیەوێت هێرشی گەورەتربکات‌و پلانی جینۆساید بەئەنجامبگەیەنێت، سەردان‌و چاوپێکەوتنەکانی هاکان فیدان لەعێراق‌و باشوری کوردستان ئەم ئامانجەی لەپشتەوەیە، بەڵام وەکو دەزانرێت هاکان فیدان لەگەڵ حکومەتی باشوری کوردستان چاوپێکەوتنی نەکرد، ئەوانەی کە پێشوازییان لەهاکان فیدان کردو لەگەڵیدا دیداریان ئەنجامدا بارزانییەکان (مەسعود بارزانی، مەسرور بارزانی‌و نێچیرڤان بارزانی) بون، پەیوەندیی ئەمانە لەگەڵ دەوڵەتی تورکیا شتێکی شاراوە نییە، ئەم پەیوەندییانە بەتەواوی لەسەر بنەمای بەرژەوەندییە، بەداخەوە، ئەم بەرژەوەندییانە خزمەت بەجینۆسایدکردنی کورد دەکەن‌و لەسەر حسابی خیانەتکردن لەکۆمەڵگه‌ی کوردستان پەرەیان پێدەدرێت.

ئەمە دۆخێکی بەئێش‌و ئازارە بۆ گەلی کوردستان، بەڵام بارزانییەکان لەمێژە ئەم سنورانەیان تێپەڕاندوەو ئیدی لەنێو زەلکاوی خیانەتدا چەقیون، لەخۆیدا، شێوازی پێشوازیکردنیان لەهاکان فیدان بەسە بۆ تێگەیشتن لەدۆخەکە، پێموابێ، ڕاگەیه‌ندراوی KNK ئەم شێوازی پێشوازیکردنەی وەک شەرم پێناسەکردبوو، ئەمە پێناسەیەکی ڕاست‌و لەجێی خۆیدایە، لەئامێزگرتنی کەسێک کە هەموو ڕۆژێک کورد دەکوژێت‌و هەموو سیاسەتەکانی لەسەر بنەمای جینۆسایدکردنی کوردە گوزارشت لەچی دەکات؟ ئەمە غەیری قابلی تەحەمولەو بەهیچ شێوەیەک ناتوانرێت تێگەیشتنی بۆ بکرێت، ئەمە بەو واتایە دێت کە ئەمانە بەتەواوەتی لەگەل‌و لەڕەوشت‌و لەکۆمەڵایەتیبون دابڕاون، دەوڵەتی تورکیا هیچ کاتێک ڕاستگۆیانەو لەدڵەوە لەگەلان، بەتایبەتی لەگەلی کورد، نزیک نەبۆتەوەو دۆستانە هەڵسوکەوتی نەکردوە، لەکاتی خۆیدا عوسمانیەکانیش بەو شێوەیە بون، ئەمڕۆش دەوڵەتی تورک وەهایە، هەمان گرێ‌و هەمان هەستی خۆ بەزلزانین لەئەردۆغانیشدا هەیە، لەلایەکی دیکەوە، بۆ هەموو کەسێک ئاشکرایە کە عوسمانییەکان‌و دەوڵەتی تورکیش چییان بەسەر بارزانییەکاندا هێناوە، عوسمانییەکان شێخ عه‌بدولسه‌لامیان لەسێدارەدا.

دەوڵەتی تورکیاش شێخ ئەحمەد بارزانی ڕادەستی عێراق کردەوەو دەوڵەتی عێراقیش ئەوی لەموسڵ زیندانیکرد، کردەوە کۆمەڵکوژییەکانی ئێستای دەوڵەتی تورکیا بۆ هەموو کەسێک ئاشکرایە، هەموو ئەم نمونانە ئەوەمان پێ نیشاندەدەن کە هەڵوێستی دەوڵەتی تورکیا سەبارەت بەکورد، باشوری کوردستان‌و تەنانەت سەبارەت بەبارزانییەکانیش چۆنە، بەڵام ئەوانەی کە ئەمڕۆ بانگەشە دەکەن کە نوێنەرایەتی بارزانییەکان دەکەن، بەپێچەوانەی ئەم ڕاستییە مێژوییانەو هەنوکەییانە هەڵسوکەوت دەکەن، ئەوکەسانە لەئامێز دەگرن‌و باوەشیان بۆ دەکەنەوە کە کورد کۆمەڵکوژ دەکەن، کۆمەڵگه‌ی کوردستان‌و مێژوو حوکمی خۆی لەسەر ئەمە دەدات، دەتوانم بەمشێوەیە وەڵامی پرسیارەکەتان بدەمەوە، ڕەنگە وەڵامێکی دورودرێژ بێت، بەڵام لەبەر گرنگی بابەتەکە ئەمانەم بەپێویستزانی.

شارپرێس: بەڕای ئێوە هەڵوێست‌و نزیکایەتی حکومەتی عێراق‌و حکومەتی باشوری کوردستان لەچاوپێکەوتنانەدا چۆن بوو و پێویستبوو چۆن هەڵوێستێکیان هەبوایا؟
جەمیل بایک: تەبعەن ئێمە نازانین کە لەچاوپێکەوتنەکاندا لەگەڵ حکومەتی عێراق‌و لەگەڵ بارزانییەکاندا (لێرەدا مەبەستم هەرسێ بارزانییەکەیە کە لەگەڵ هاکان فیدان چاوپێکەوتنیان کرد) لەسەر چی باسکراوەو ئایا گەیشتونەتە رێککەوتنێک یاخود نا، هەرچی دەوڵەتی عێراقە، بەدەر لەهەندێک لێدوانی فەرمی‌و دیپلۆماتیک، شتێکی ئەووتۆیان لەگەڵ ڕای گشتی هاوبەشی نەکرد، بەڵام هەندێک کەسایەتی سیاسی عێراقی لێدوانیان بۆ ڕای گشتی دا، ڕایانگەیاند کە پێویستە دەوڵەتی تورکیا لەخاکی عێراق بچێتە دەرەوە، ئەمە هەڵوێستێکی ڕاست‌و لەجێگه‌ی خۆیدایە، دەوڵەتی تورکیا هێزێکی داگیرکەرە لەعێراقدا‌و سیاسەتەکانی دژ بەعێراقن، پەیوەندی تورکیاو عێراق وەکو پەیوەندی نێوان دوو دەوڵەتی هاوتاو یەکسان نیین، هۆکارەکەشی ئەوەیە کە بنەمای سەرەکی سیاسەتی دەوڵەتی تورکیا دوژمنایەتی کوردە، ئامانجی دەوڵەتی تورکیا ئەوەیە کە عێراق بخاتە ژێر هەژمونی خۆیەوەو بیکاتە هاوبەشی خۆی لەسیاسەتی جینۆسایدکردنی کورددا، زۆر ڕون‌و ئاشکرایە کە هیچ بەرژەوەندییەکی عێراق لەسیاسەتێکی وەهادا نییە، بەپێچەوانەوە، پەیوەندییەکی وەها لەگەڵ تورکیا عێراق زۆرتر وابەستە دەکات، هەڵوێست‌و نزیکایەتی بارزانییەکان بەتایبەت لەکاتی پێشوازیکردنیان لەهاکان فیدان دیاربوو. هەموو کەسێک دەزانێت کە ئارمانجی دەوڵەتی تورکیا لەپەیوەندی لەگەڵ بارزانییەکان‌و پارتى دیموكراتى كوردستان چییە.

لەگەڵ هەموو ئەمانەش زەحمەت نییە بزانین کە ئامانجی دەوڵەتی تورکیا لەهەموو ئەم چاوپێکەوتنانە چ بون، دەوڵەتی تورکیا دەیەوێت دەوڵەتی عێراق هاوبەشی بێت لەسیاسەتی جینۆساید بەرامبەر بەکورد، لەم چاوپێکەوتنانەدا ئارمانجی دەوڵەتی تورکیا ڕازیکردنی بارزانییەکان‌و پارتى بەم سیاسەتە نەبوو، لەخۆیدا، ئەوان شانبەشانی دەوڵەتی تورکیا نەک تەنها لەباشوری کوردستان لەدژی گەریلای ئازادی کوردستان جمۆجۆڵ دەکەن، بەڵکو لەهەموو شوێنێک ئەوان‌و دەوڵەتی تورکیا لەگەڵ یەکدان، هەربۆیە هەدەفی بنەڕەتی دەوڵەتی تورکیا لەم چاوپێکەوتنانەدا ڕازیکردنی دەوڵەتی عێراق‌و ئەو لایەنانەیە بوو کە خاوه‌ن هێزو کاریگەرین لەعێراقدا، لەلایەکی دیکەوە، دەوڵەتی تورکیا ئەو ئیمکانانەی کە لەدەستیدان وەکو هەڕەشەیەک بەرامبەر بەعێراق بەکاریدەهێنیت، یەکێک لەمانە مەسەلەی ئاوە، عێراق پێویستییەکی زۆری بەئاو هەیە، بەڵام دەوڵەتی تورکیا ئەمە وەکو ئامرازێکی باج سێنی‌و زۆرسێنی  بەکاردەهێنێت، دەیەوێت زۆر بۆ دەوڵەتی عێراق بهێنێت کە تورکیا چی بوێت ئەوەبکات.

ئەمە گەوهەری سیاسەتی دەوڵەتی تورکیایە، دەوڵەتی تورکیا هەموو ئیمکانیات‌و تواناکارییە سەربازی، سیاسی‌و ئابورییەکانی لە پێناو پشتیوانی وەرگرتن بۆ سیاسەتی جینۆسایدی کورد بەکاردەهێنێت، بەمشێوازە نزیکی عێراقیش دەبێتەوە، هەروەها، دەوڵەتی تورکیا تەنها بەبەکارهێنانی ئاوو ئیمکانیاتی دی وەکو ئامرازێکی زەخت ناوەستێت، بەڵکو لەڕێگەی پەیوەندی لەگەڵ بارزانییەکان دزە دەکاتە ناو سیاسەتی عێراقیشدا.

لەلایەکی دیکەوە، لەڕێگەی پەرەدان بەسیاسەتی مەزهەبگەرایی  هەوڵدەدات خۆی زیاتر بخزێنێتە ناو عێراق، لەڕێگەی ئەمانەوە، هەنگاو بەهەنگاو عێراق تەنگەتاوتر دەکات، یەکێک لەم هەنگاوانە ئەوەیە کە عێراق تەڤگەرەکەمان وەکو تەڤگەرێکی نایاسایی ڕابگەیەنێت، لەڕێگەی ناچارکردنی عێراق بۆ هەنگاوێکی لەمشێوە، دەوڵەتی تورکیا هەوڵدەدات لەلایەکەوە ڕەوایەتی‌و فەرمییەت بۆ هەموو کردەوەکانی دروستبکات، لەلایەکی دیکەشەوە بەرگێکی یاسایی بکاتەبەر هاوبەشی خۆی لەگەڵ پارتى‌و بەمشێوەیە بارزانییەکان زیاتر لەجاران پەلکێشی ناو بەکرێگیراوی بکات، هەروەها دەوڵەتی تورکیا بۆ ئەوەی کە گەلی ئێزدی نەبنە خاوەنی ستاتۆیەکی دیموکراتی زەخت‌و گوشار لەعێراق دەکات‌و بەهەڕەشەو گوڕەشە هەوڵدەدات دەوڵەتی عێراق هێرشی ئێزدییەکان بکات، ئەمە ئەو هەنگاوانەیە کە دەوڵەتی تورکیا لەدەوڵەتی عێراق دەوێت، تەبعەن، پێویستە دەوڵەتی عێراق لەبەر کێشەی ئاوو چەندین کێشەی دی نەکەوێتە نێو ئەمداوەوەو هەنگاوی لەو شێوەیە نەنێت.

ئەگەر دەوڵەتی عێراق بەگوێرەی داخوازییەکانی دەوڵەتی تورکیا هەنگاوبنێت‌و پەیوەندییەکانی خۆی لەگەڵ تورکیا بخاتە خزمەت جینۆسایدی کوردەوە، ئەوا کۆنترۆڵ‌و کاریگەری تورکیا لەسەر عێراق زیاد دەبێت‌و زۆر شوێنی عێراق دەبنە شوێنی ناکۆکی‌و پێکدادان، چونکە ئەو سیاسەتەی کە دەوڵەتی تورکیا پەیڕەوی دەکات هەموو کەسێک پەلکێشی ناو شەڕو پێکدادان دەکات، دەوڵەتی تورکیا دەیەوێت لەڕێگەی جینۆسایدکردنی کوردەوە هەژمونی خۆی لەهەرێمەکەدا زیاد بکات، هەموو کەسێک ئەم ڕاستییە دەزانێت، عێراقیش دەزانێت هەربۆیە پێویستە دەوڵەتی عێراق بەگوێرەی خواستی تورکیا هەڵوێست وەرنەگرێت، تورکیا دەیەوێت کە عێراق تەنها وەکو کێشەیەکی ئەمنییەتی سەیری مەسەلەی کورد بکات، بەڵام پێویستە عێراق وانەکات.

PKK کێشەیەکی ئەمنی نییە، بەڵکو بەشێکە لەمەسەلەی کورد، عێراقیش هەم بەشێکە لەکێشەی کوردو هەمیش موخاتەبی مەسەلەکەیە، ناتوانێت خۆی لەمە لابدات، پێویستیش ناکات کە خۆی لابدات، ئەو مافەی عێراق هەیە کە داوا لەدەوڵەتی تورکیا بکات کێشەی کورد لەڕێگەی سیاسی‌و دیموکراتییەوە چارەسەربکات‌و پێویستە داواکارییەکی وەهای لەتورکیا هەبێت، عێراق دەتوانێ بەمشێوەیە گوشارو هەڕەشەکانی دەوڵەتی تورکیا ئاستەنگ بکات.

لەسەر بنەمای ئەو زانیاریی‌و لێدوانانەی کە چاپەمەنیدا دەردەکەون وا دیاردەبێت کە  هاکان فیدان نەیتوانیوە ئەو ئەنجامانەی کە مەبەستی بوو لەبەغدا وەریبگرێت، پێویستە کە هەر وەهاش بێت، پێویستە بەغدا ملکەچی ئەنکه‌را نەبێت، بەداخەوە کە ناتوانین هەمان شت سەبارەت بەچاوپێکەوتنی هاکان فیدان لەهەولێر بڵێین، ئەو چاوپێکەوتنانەی کە لەباشور ئەنجامدران، ناوەڕۆکەکەی وەک هەمیشە شاراوەو سڕاوی بون. ئەو شتانەی کە لەچاوپێکەوتنەکاندا باسیان لەسەرکراوە، لەخەڵک دەشاردرێنەوە، پاش تەواوبونی چاوپێکەوتنەکان هاکان فیدان ڕایگەیاند، چاوپێکەوتنی زۆر ئەرێنییان ئەنجامداوەو سوپاسی بارزانییەکانی کرد.

ئەم ڕاستییە بۆ خۆی هەموو شتێک ئاشکرادەکات، ئێدی پێویستناکات شتێکی لەسەر زیاد بکرێت یان شرۆڤەی لەسەر بکرێت، گەلەکەمان پێویستە سروشتی پەیوەندی نێوان بارزانییەکان‌و دەوڵەتی تورکیا بزانێت، پەیوەندی بارزانییەکان لەگەڵ دەوڵەتی تورکیا بەتەواوی لەسەر بنەمای بەکرێگیراوییە، هەموو هاوکارییەک پێشکەشی سوپای داگیرکەری دەوڵەتی تورکیا دەکات، زانیاری ئیستخباراتییان پێدەدات، جێگەو ڕێگایان بۆ دابیندەکات، لۆجستیک‌و ئەرزاقیان پێدەدات‌و لە سەر شوێنی مانەوەی گەریلاکان سیخوڕی دەکات، وادیارە کە لەچاوپێکەوتنەکان لەگەڵ هاکان فیداندا ئەم هاوکاری‌و بەکرێگیراوێتییە قوڵترکراوەتەوە، بەغدا ملکەچی داواکارییەکانی دەوڵەتی تورکیا نەبوو، بەڵام بەداخەوە هەولێر ملکەچی ئەردۆغان بوو.

شارپرێس: ئایا ئەم چاوپێکەوتنانە بەشێوەیەکی تێروتەسەل لەباشوری کوردستاندا باسیان لەسەرکرا، کاردانەوەی پارتە سیاسییەکان، ڕێکخراوەکان، ڕۆشنبیران، نوسەران، هونەرمەندان چۆن هەڵدەسەنگێنن؟
جەمیل بایک: لەباشور ڕەخنە گیراو خەڵک لەسەری هەڵوێستیان هەبوو، هەروەها هەندێک دامەزراوەو کەسایەتی کاردانەوەیان نیشاندا، کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان هەڵوێستی هەبوو، هەروەها بەڕێز د.مەحمود عوسمانیش لەمبارەیەوە لێدوانی هەبوو، ئەمانە گرنگ بون، بەڵام پێویستبوو زۆرتر لەم هەڵوێستانە هەبایا، دەبوو ڕۆشنبیران، نوسەران، هونەرمەندان‌و بەتایبەتیش پارتە سیاسیەکان‌و ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگه‌ی مەدەنی هەڵوێستیان نیشانداباو ڕەخنەیان گرتبا.

دەیانتوانی ئەم دۆخە پرۆتستۆ بکەن‌و پرسیاریان کردبا کە ئایا دەسەڵاتدارانی پارتى لەسەر ناوی کێ‌و لەبەرامبەر چیدا ئەم چاوپێکەوتنانەیان ئەنجامداوە، دەتوانرا شێوازی پێشوازیکردن لەهاکان فیدان بەدەنگێکی بڵند ڕەخنەی لێ بگیرایە، دەتوانرا بگوترێ کە ئەم قابیلی قبوڵ نییە، پێویستبوو قیامەتیان بەرپاکردبایە، ئەمانە تاڕادەیەک ئەنجامدران، بەڵام پێویستە زۆرتر بوایا.

لەلایەکی دیکەوە، پێویستە ڕەخنەو کاردانەوەکان لەئاستی گوتار دەرکەون‌و بکەونی بواری سیاسەت‌و چالاکییەوە، چونکە ئامانجی ڕەخنە‌و کاردانەوە ئەوەیە کە کۆمەڵگه‌ بخرێتە ناو جموجۆڵەوە، هۆشیاری دروستبێت‌و بەمشێوەیە هەڵەکان ڕاستبکرێنەوە، گەورەترین هێزێک کە بتوانێت هەڵەی سیاسیەکان ڕاستبکاتەوە کۆمەڵگه‌و گەلە.

لەو بڕوایەدام کە لەم بوارەدا کەموکوڕی هەیەو ئەمەش مەترسییدارە، پێویستە ئێمە وەکو کورد لەم بوارەدا لێپرسینەوە لەخۆمان بکەین، چونکە لەم دونیایەدا ئەوەی کە پێویستییان هەیە زۆرترین هۆشیاریی‌و هەستی بەرپرسیارێتی نیشانبدەن کوردن، لەو کاتانەدا کە سیاسیەکان نابنە وەڵام‌و لەڕێلادان هەیە، پێویستدەکات کە کۆمەڵگه‌ی مەدەنی، زانکۆکان، ڕۆشنبیران، هونەرمەندان‌و نوسەران بێنە مەیدان، لەسەر ناوی گەل قسەبکەن، ڕەخنە لەهەڵەکان بگرن‌و هەڵوێستی ڕاست بخەنەڕوو، ئێمە وەک گەلی کورد زۆر پێویستیمان بەمە هەیە، چونکە دوژمنەکانمان لەڕێگەی سیاسەتی کۆلۆنیالییەوە‌و بەشێوازی جۆراجۆری شەڕی تایبەت کۆمەڵگه‌ توشی داڕوخان دەکەن‌و پاشان بەکەڵکوەرگرتن لەم داڕوخانەی کۆمەڵگه‌، بەکڕینی هەندێک بنەماڵە‌و گروپ‌و کەس پەرە بەڕێبازی بەکرێگیراوی‌و خیانەت دەدەن، بەمشێوەیە دەیانەوێت کە تێکۆشانی ئازادیخوازی دەیان ساڵەی گەلەکەمان لەباشوری کوردستان بێئەنجام بمێنێت‌و سیاسەتی جینۆساید بەهەدەفی خۆی بگات، لێرەدایە کە پێویستدەکات مرۆڤە زاناکانی ناو کۆمەڵگه‌ لەپێناو پەرەدان بەڕێبازی نیشتمانپەروەریدا زۆرتر خەبات‌و تێکۆشان بکەن.

پێویستبوو له‌چاوپێکەوتنەکانی وەزیری دەرەوی تورکیا لەباشور، ئەم پرسیارانە ئاراستەی دەوڵەتی تورکیا کرابان: بۆچی کێشەی کورد چارەسەرناکەن؟ بۆ دان بەمافەکانی گەلی کورددا نانێن؟ بۆ ڕێگەنادەن کورد بەزمان‌و ناسنامەو ئیرادەی خۆی بژیت؟ بۆ هەر ڕۆژ کورد دەکوژن؟ بۆ بەدەیان هەزار کوردتان  گرتوەو خستوتانە زیندانەوە؟ بۆ باشورو ڕۆژئاوای کوردستانتان داگیرکردوە؟ بۆ خەڵکە ڕەسەنەکەی وەدەردەنێن‌و چەتەکانی داعش‌و بەرەی نوسرە لەنیشتمانی کوردان نیشتەجێدەکەن؟ بۆچی سێ ساڵە ڕێگه‌نادەن هیچ هەواڵێک لەڕێبەر عه‌بدوڵڵا ئۆجەلان هەبێت؟ پێویستبوو هەڵوێستێکی بەهێز هەبایە لەبەرامبەر ئەوەی کە دەوڵەتی تورکیا په‌كه‌كه‌ وەکو کێشەیەکی ئەمنی دەگرێتە دەست، پێویستبوو ئەو داوایە ئاراستەی دەوڵەتی تورکیاو وەزیری دەرەوەی تورکیا بکرایە کە کێشەی کورد لەڕێگەی سیاسی دیموکراتییەوە چارەسەربکرێت، پێویستبوو ئەم چاوپێکەوتنانە بەمشێوەیە بەڕۆژەڤ بونایە، بەڵام لەم بوارەدا کەموکوڕی هەبوو کە ئەمەش ورە دەبەخشێتە دوژمن‌و بەکرێگیراوەکانی.

شارپرێس: ئه‌رك‌و ڕۆڵى چاپه‌مه‌نى‌و میدیا سه‌باره‌ت به‌پرسى گه‌لى كوردو ئه‌و ڕوداوانه‌ى ڕوده‌ده‌ن چۆن هه‌ڵده‌سه‌نگێنن؟
جەمیل بایک: بێگومان میدیاو چاپەمەنی ڕۆڵێکی گرنگیان هەیە لەوشیارکردنەوەی کۆمەڵگه‌و ئاگادارکردنەوەی خەڵک لەڕوداوەکان، هەبونی زانیاریی دروست سەبارەت بەڕاستیییەکان بیرکردنەوەی ئازادو ڕەخنەیی لەگەڵ خۆی دەهێنێت، ئەمەش لەگەوهەری خۆیدا بەمانای ئازادی دێت، لەبەرئەوەیە کە چاپەمەنی‌و ڕۆژنامەنوسان خاوەن ڕۆڵێکی وەها گرنگن، بەتایبەت بۆ ئەو گەلانەی وەک گەلی کورد کە ئازادییان لێسێندراوەتەوەو لەژێر هێرشی جینۆسایدو داگیرکاریدان چاپەمەنی‌و کاری ڕۆژنامەنوسی گرنگییەکی تایبەتی هەیە. ئەم ڕاستیە لەهەمانکاتدا بەرپرسیارێتییەکی گەورە دەخاتەسەر شانی چاپەمەنی‌و ڕۆژنامەنوسان، ڕۆڵ‌و بەرپرسیارێتی ڕۆژنامەنوسان وەک هەمان ڕۆڵى ڕۆشنبیران‌و نوسەرانە، ئەگەر کۆمەڵگه‌ زانیاریی لەسەر ڕاستییەکان هەبێت‌و ڕەخنەییانە بیربکاتەوە دەسەڵاتداران ئەمە بەمەترسی بۆسەر هەبونی خۆیان دەبینن، چونکە ئەگەر کۆمەڵگه‌ بتوانێت سەبارەت بەکردەوەکانی دەسەڵاتدارەکان ببێتە خاوەن زانیاریی، دەسەڵاتدار ناتوانێت هەر کارێک دڵی ویستی بیکات، هەربۆیە دەسەڵاتدارەکان لەدوو ڕێگه‌وە ئاستەنگی لەبەردەم چاپەمەنیدا دروستدەکەن‌و نایانەوێت دەوری خۆی بگێڕێت، یەکێک لەم ڕێگایانە زەخت‌و گوشارە، ڕێگه‌ی دوەمیش ئەوەیە کە دەسەڵاتدارەکان هەوڵدەدەن کە میدیاو چاپەمەنی بۆ خۆیان قۆرخ بکەن، لەڕێگەی پارەوە بیانکڕن‌و بەمشێوەیەش لەجیاتی ڕاستییەکان هەندێک زانیاریی درۆو چەواشەکراو دەرخواردی خەڵک بدەن‌و ڕۆژەڤ بەلاڕێدا بەرن.

شارپرێس: ئایا ئەو هەڵوێستانەی کە پارتى لەدژی ئێوە هەیەتی لەبەر زەخت‌و گوشاری تورکیایە، یان لەبەرئەوەیە کە لەپه‌كه‌كه‌ دەترسێت‌و بۆخۆی وەکو هەڕەشەیەک دەیبینێت؟
جەمیل بایک:  بەپێویستی دەزانم لەمبارەیەوە ئاماژە بەدوو خاڵی ڕون‌و ئاشکرابکەم، یەکەمیان، لەلایەنی ئایدیۆلۆژی‌و پارادیمەوە ئێمەو پارتى لەدوو خاڵی لەیەک جیاوازداین، ئەو سیاسەت‌و ئایدیۆلۆژیایەی کە پارتى نوێنەرایەتی دەکات، سیاسەتێکە کە لەسەدەی نۆزدەو سەرەتاکانی سەدەی بیستەمدا باو بوو، لەهەرلایەکەوە کە سەرنجی لێبدەیت دەبینیت کە ئێدەی ماوەی ئەمجۆرە سیاسەت‌و ئایدیۆلۆژیایە بەسەرچوە، هەربۆیە داهاتوشی نییە، لەخۆیدا، چەند ڕۆژ لەمەوبەر، مەسرور بارزانی لەنامەیەکدا ڕایگەیاند کە حکومەتەکەی ئیدی ئیفلاسی کردوە، ئەمەیە ئەنجامی ئەو سیاسەتەی کە پارتى نوێنەرایەتی دەکات.

په‌كه‌كه‌ بزوتنەوەیەکە کە سۆسیالیزمی دیموکراتی بەبنەما وەردەگرێت، واتە، لەکردەوەو دەرەنجامەکانی ڕیال سۆسیالیزم (مۆدێلی سۆڤیەت) ئەزمونی پێویستی وەرگرتوەو  پرەنسیپەکانی وەک ئازادی ژن، ژینگەپارێزی‌و پێشەنگایەتی گەنجان لەسیاسەتدا بەبنەما وەردەگرێت‌و گرنگی بەپتەوبونی بنەماکانی کۆمەڵگه‌ دەدات، هەربۆیە هەم خاوەن داهاتوەو هەم داهاتوو بونیاد دەنێت، ئەگەر سەرنجبدەن دەبینن کە ئێمەو پارتى لەدوو شوێنی جیاوازداین.

پارتى لەبواری ئایدیۆلۆژی‌و پارادیمەوە لەپه‌كه‌كه‌ دورەپەرێزی دەکات‌و لێی تۆڕەیەو ئەمەش جێی تێگەیشتنە، ئەگەر ئەم دۆخە لەئاستی تێکۆشانی ئایدیۆلۆژی‌و پارادایمیدا بگرینەدەست، کێشەیەک دروستناکات، بەڵام ئەگەر بکرێتە ئامرازو بیانویەک بۆ بەکرێگیراوی‌و بەرەو دۆخێک بڕوات کە پارتى لەگەڵ دوژمنانی کورد لەدژی په‌كه‌كه‌ هەمان هەڵوێست وەربگرێت، زۆر ئاشکرایە کە ئەمە هاوکارییە لەگەڵ دوژمن، دۆخی ئێستاش هەمان شتە، پارتى بۆتە هاوکارو بەکرێگیراوی دوژمنانی گەلی کورد.

خاڵی دوەم کە دەمەوێت ئاماژەی پێبکەم، پەیوەندییەکانی پارتیه‌ لەگەڵ دەوڵەتی تورکیا، بەر لەهەموو شتێک، دەوڵەتی تورکیا دوژمنی کوردە، ئەوکاتەی کە پارتى دیموكراتى كوردستان خەریکی ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی بوو، هەمومان بەچاوی خۆمان بینیمان کە دەوڵەتی تورکیا چۆن سۆکایەتی بەپارتى دەکردو هەڵوێستێکی  چەندە توندی هەبوو بەرامبەر بەڕیفراندۆم، واتە، دەوڵەتی تورکیا هیچ بزوتنەوەیەکی کوردی‌و هیچ لایەنێکی کوردی وەکو موخاتەبێکی خاوەن ئیعتبار قبوڵناکات، تائەو ڕادەیەی کە خزمەت بەبەرژەوەندییەکانی بکات پەرە بەپەیوەندییەکانی دەدات؛ واتە بەکاریدەهێنێت، پاشان وەک دوژمن سەیری دەکات‌و هێرشیدەکاتەسەر، لەبابەتی په‌كه‌كه‌شدا دیالێکیتکی پەیوەندی پارتى لەگەڵ دەوڵەتی تورکیا ئەمەیە، بێگومان لەسەر بابەتی په‌كه‌كه‌ ڕەنگە دەوڵەتی تورکیا زەخت لەپارتى بکات، بەڵام لێرەدا گرنگ ئەوەیە کە پارتى لەبەرامبەر ئەم زەخت‌و گوشارە چ هەڵوێستێک نیشاندەدات، دوو ڕێگه‌ هەیە؛ پارتى دەتوانێت هەڵوێستێکی شەرەفمەندانە نیشانبدات‌و هەموو داواکارییەکانی تورکیا ڕەتبکاتەوە، لەهەمانکاتدا ئەگەری ئەوەش هەیە کە ملکەچی داواکارییەکانی دەوڵەتی تورکیا بێت، بەکرێگیراوی هەڵبژێرێت‌و هاوبەش لەگەڵ تورکیا جموجۆڵ بکات، هەربۆیە دەتوانم بڵێیم کە هەڵوێستی پارتى لەبەرامبەر ئێمە هەم لەهۆکاری وەک ئایدیۆلۆژی، پارادایم‌و ناسنامەوە سەرچاوە ده‌گرێت‌و هەم پێویسییەکی بەرژەوەندی هاوبەش‌و چەمکی هاوبەشی ئەوانە لەگەڵ دەوڵەتی تورکیا.

شارپرێس: لەو هێرشانەی کە بەفڕۆکەی بێفڕۆکەوان دەکرێنەسەر ئێوە، زۆر شەهادەت ڕوو دەدەن، هەروەها لەناو شارەکاندا کادیران‌و کەسانی نزیک لەئێوە دەکرێنە ئامانج، ئەمە دەبێتە هۆی ئەوەی کە لەناو گەلدا جۆرێک لەبێ ورەیی‌و توڕەیی دروستبێت، ئایا هۆکاری ئەم هەموو هێرشە زانیاریی خۆجێیە؟
جەمیل بایک: هێرشەکانی دەوڵەتی تورکیا لەم ماوەی دواییدا، بەتایبەت دوای سەردانی هاکان فیدان بۆ عێراق‌و باشوری کوردستان زیادیکردوە، لەسلێمانی بەدرۆن هێرشکرایەسەر یەکێک لەو هێزانەی کە دەورێکی زۆر کاریگەری لەشەڕی دژ بەداعشدا هەبوەو هەیەتی، بەداخەوە، سێ ڕۆڵەی قارەمانی گەلەکەمان لەم هێرشەدا شەهیدبون، هەروەها هێرشکرایەسەر نوێنەرایەتی كه‌نه‌كه‌ لەهەولێرو هەڤاڵ دەنیز جەودەت بولبول شەهید بوو، لەڕۆژئاواو لەشنگالیش هێرشی هەمانشێوە هەبون‌و شەهادەتی لێکەوتەوە، لەکەسایەتی ئەم شەهیدانەی دواییدا سەری ڕێز بۆ هەموو شەهیدەکانی شۆڕشی ئازادیخوازی گەلەکەمان دادەنەوێنم‌و لەسەر ناوی هەموو هەڤاڵانی کەجەکە پرسەو سەرەخۆشی خۆم ئاراستەی گەلی کوردستان‌و بەتایبەت بنەماڵەی شەهیدە سەربەرزەکان دەکەم‌و بەڵێندەدەین کە تێکۆشانی ئەوان تا سەرکەوتن بەردەوام بکەین.

بەداخەوە لەهەموو ئەم هێرشانەدا دەستێکی خیانەت هەیە، ئەم هێرشانە نیشانەی بەهێزبونی دوژمن نیین، بەڵکو ئەنجامی خیانەت‌و بەکرێگیراوین کە ئاسانکاریی بۆ دوژمن دەکەن، ئیستیخباراتی دەوڵەتی تورکیا لەباشوری کوردستاندا بەشێوەیەکی چڕوپڕ خەریکی خۆ ڕێکخستنکردنە، ئەمکارە ئیستخباراتییانە بەتایبەت لەهەولێردا زۆر چڕبونەتەوە، ئەگەر هاوکاری پارتى نەبێت، ئیستیخباراتی دەوڵەتی تورکیا ناتوانێت لەباشوری کوردستاندا هێندە بەکاریگەربێت، پەیوەندیی بارزانییەکان لەگەڵ دەوڵەتی تورکیا خیانەتێکی ڕون‌و ئاشکرایەو ئەم پەیوەندییەیە کە دەبێتە هۆی ئەم شەهادەتانە، ئەوکەسانەی کە لەسلێمانیدا کادیرانی بزوتنەوەی ئازادیخوازی تیرۆر دەکەن‌و نیشتمانپەروەران دەکوژن زۆر بەئاسانی هەڵدێن بۆ هەولێرو لەوێ دەمێننەوە.

هەولێر ئێستا بۆتە شوێنی تەراتێنی ئەم بکوژانە، بێگومان پارتى لەمەدا ڕۆڵێکی زۆر دیاریکەر دەگێڕێت، هەمان دۆخ بۆ هێرشە هەواییەکانیش ڕاستە، چه‌ند کەسێکی سەر بەتەنزیمی دەزگای سیخۆڕی MİT زانیاری دەدەن، لێرەدا گرنگ ئەوەیە کە لەبەرامبەر ئەم کەسە بەکرێگیراوو جاسوس‌و خائینانەوە وریابین‌و مەیدانیان پێنەدەین، لەکاتێکدا کە  پەیوەندیی خیانەت‌و بەکرێگیراوی لەنێوان بارزانییەکان‌و دەوڵەتی تورکیا بۆ هەموو کەسێک ئاشکرایە، بەداخەوە ئەمە بەڕاشکاوانە باسناکرێت‌و هەڵوێست لەبەرامبەری وەرناگیرێت، بیرکردنەوەیەکی بەمشێوەیەی هەیە کە بارزانییەکان کوردن‌و ئەو پارتەی کە بەڕێوەی دەبەن پارتێکی کوردییە، ئەمەش لەبواری دەرونییەوە دۆخێکی وەهای خولقاندوە کە هەڵوێستی پێویست لەدژی خیانەتی بارزانییەکان وەرنەگیردرێت، ئەمەش ڕێگریی دەکات لەوەی کە کۆمەڵانی خەڵکی کوردستان بەشێوەیەکی بەهێز ڕوبەڕوی ئەم خیانەت‌و بەکرێگیراویە ببنەوە، ئەمە لەکاتێکدایە کە بارزانییەکان خەمێکیان نییە بەناوی خەمی کوردو کوردستان، چەند شارێک هەبێت خزمەتیان بکات‌و خەڵکەکەی بڕوتێننەوەو سەرچاوەی سەر زەوی‌و ژێرزەوی تاڵان بکەن بەسە بۆیان، باقی کوردستان چی بەسەردێت بۆیان گرنگ نییە.

ئەگەر تائێستا لەبەرامبەر ئەم خیانەتە هەڵوێستی ڕاست‌و پێویست هەبوایەو ڕێگریی لەکاردانەوەی گەل لەدژی خیانەت نەکرابایا، دۆخەکە نەدەگەیشتە ئەم حاڵەتەی ئێستاو دوژمن هێندە هێرشی نەدەکردو هێندە خەسارو هێندە  ئێش‌و ئازار نەدەهاتە ئاراوە، هۆکاری ئەم دۆخە ئەوەیە کە ئەو ڕێکخراوو پارتی‌و دەزگایانەی کە پێویستە لەدژی خیانەت هەڵوێست وەربگرن‌و هەروەها ئەو ڕۆشنبیرو نوسەرو هونەرمەندانەی کە دەنگ‌و هۆشیاری کۆمەڵگه‌ن‌و نوێنەرایەتی ویژدانی کۆمەڵگه‌ دەکەن لەکاتی خۆیدا هەڵوێست نیشاننادەن، ئەمەش ورەی بەخشیوە بەخیانەتکاران‌و خیانەتەکەیانی قوڵتر کردۆتەوە.

هێرشی تیرۆریستی بۆ سەر نوێنەرایەتی كه‌نه‌كه‌ لەهەولێر شتێکی ئاسایی نییە، زۆر ڕەهەندو واتای هەیە، خەبات‌و تێکۆشانی كه‌نه‌كه‌ بەدیهێنانی یەکێتی نەتەوەییە لەنێوان گەلی کوردداو لەم بوارەدا زۆر خەباتی گرنگی ئەنجامداوە، یەکێک لەم خەباتانە ئەو کۆنفرانسەیە کە لەسەدەمین ساڵی پەیمانی لۆزاندا، لەو شوێنەی کە پەیمانەکەی لێی واژۆکرا بەستی، بارزانییەکان بەشداریی ئەم کۆنفرانسە نەبون، چونکە ئەوان خەمێک یان ئارمانجێکیان نییە کە ناوی یەكیتی کوردان بێت، بەپێچەوانەوە، ئەمانە لەسەر جینۆسایدی کوردو بەردەوامبونی ئەم جینۆسایدە لەسەر کورد چەکەرەیان کردوە.

ئیدی پێویستە کەس بەلادەمەوە (شەرمنانە) لەسەر بارزانییەکان قسە نەکات، ڕاستی چییە پێویستە بیڵێت، ئیدی ناچارین خیانەت بەناو بکەین، ناچارین بڵێین ئەمەی دەکرێت ناوەکەی خیانەتە، تەنها لەحاڵەتێکی وەهادا دەتوانین پێش لەکەتن‌و کارەساتی خراپتر بگرین، یەکێتی نەتەوەیی کاتێک بەدیدێت کە بەخیانەتکار بڵێین تۆ خیانەتکاری، ئەگینا ڕێگه‌ لەبەردەم خیانەتی گەورەترو خەسارەتی گەورەتر دەکرێتەوە.

هێرشکردنەسەر فڕۆکەخانەی عەربەت لەسلێمانی بۆ چاوترسێنکردنی گەلی سلێمانی‌و بەگشتی گەلی سۆرانە، دەیانەوێت هەروەک چۆن هەرێمی بادینانیان کردۆتە شوێنی تەراتێنی سوپای داگیرکەری تورکیاو MIT، هەرێمی سۆران‌و سلێمانیش بۆ هەمان مەبەست بەکاربهێنن‌و یه‌كێتى نیشتمانى كوردستانیش ناچاربکەن کە ئەویش وەک پارتى هاوکاری دەوڵەتی تورکیا بکات، هێشتا سلێمانی‌و گەلی هەرێمی سۆران دەستی لەهەڵوێستی نیشتمانپەروەری خۆی بەرنەداوە، هەربۆیە هێرشێکی نوێیان ئەنجامدا، ئێمە ئەم هێرشە بەتوندی شەرمەزاردەکەین‌و ڕایدەگەیه‌نین کە بڕوای تەواومان هەیە کە سلێمانی‌و گەلەکەمان لەهەرێمی سۆران لەهەڵوێستی نیشتمانپەروەرانەی خۆی بەردەوامدەبێت، لەمەدا هیچ گومانێکمان نییە. پێویستە گەلی سلێمانی‌و هەرێمی سۆران لەدژی ئەم هێرشانە کاردانەوە نیشانبدەن، پێویستیە هەموو کەسێک لەبەرامبەر خیانەت هەڵوێستی ئاشکراو بەهێز نیشانبدات.

تیمەکانی ئێمەو یەکینەکانی پەیوەندیدار لەسەر ئەمکارانەی MİT ورد دەبنەوەو لەهەوڵدانی گرتنی تەگبیری پێویست دان، واتە، ئیستیخباراتی دەوڵەتی تورکیا ناتوانێت هەر شتێک کە بیەوێت بیکات، تێکۆشانی ئێمە دژ بەمە لەهەموو ئاستێکدا بەردەوامدەکات، شتێک کە تەواوکەری ئەم تێکۆشانەی ئێمە بێت بێگومان ئەوەیە کە ڕێکخراوو دامەزراوە نیشتمانپەروەرەکان، کەسانی ئەکادیمی، ڕۆشنبیران‌و کەسایەتییەکان لەدژی داگیرکاری دەوڵەتی تورکیاو لەدژی خەباتی سیخوڕی دەوڵەتی تورکیا دەنگی خۆیان هەڵبڕن‌و هەڵوێستی ئاشکرا وەربگرن، پێویستە گەلەکەمان ئەوە بزانێت هەرکەسێک کە لەگەڵ دەزگا سیخوڕی‌و جاسوسییەکانی دوژمناندا کاربکات، بەتوندترین شێوە سزا دەدرێت.

شارپرێس: لەم ماوەی دواییدا لەکەرکوک‌و دێرەزۆر شەڕو پێکدادان هاتنە ئاراوە، ئێوە ئەم پەرەسەندنانەو تەقینەوەی ئەم ڕوداوانە چۆن هەڵدەسەنگێنن؟
جەمیل بایک: زۆر ڕون‌و ئاشکرایە کە ڕوداوەکانی دێرەزۆر گێرەشێوێنییەک بون لەدژی شۆڕشی ڕۆژئاوای کوردستان، دەستی زۆر هێزو لایەن لەم گێرەشێوینیەدا هەیە، بەڵام ڕۆڵی دەوڵەتی تورکیا دیاریکەربوو، دەوڵەتی تورکیا بەدەیان هەزار چەتەی زادەی داعش بەخێو دەکات، ئامانجی تورکیا لەمەدا ئەوەیە کە دەسکەوتەکانی کورد، بەتایبەتی شۆڕشی ڕۆژئاوای کوردستان پاکتاو بکات، دەوڵەتی تورکیا بۆ ئەمکارە جۆڵەی بەزۆر گروپی چەتە کردو ویستی کە لەڕێگەی بنەماڵەی ئەم چەتانەو هەروەها هەندێک لەعەشیرەتەکانی هەرێمەکەوە لەدێرەزۆر ئەنجام وەربگرێت، بەڵام متمانەی کۆمەڵگه‌ی عەرەب‌و عەشیرەتەکانی دەڤەرەکە بە‌هێزەکانی سوریان دیموکرات (HSD)و عەقڵی سەلیمی ئەوان، هەروەها بەهێزبونی هاوپەیمانێتی لەنێوان کوردو عەرەب‌و سریاندا، بوو بەهۆی پوچەڵکردنەوەی هەموو ئەو سیناریۆیانەی کە لەدژی دێرەزۆر داڕێژرابون.

دەوڵەتی  داگیرکەری تورکیا ڕۆڵێکی بەرچاوی هەبوو لەڕوداوەکانی کەرکوکدا، پارتى‌و لایەنگرەکانی بەپشتبەستن بەهەندێک هێزی تورکمان کە گرێدراوی تورکیان ویستی کە ئەنجامێک بەگوێرەی خۆی بەدەستبهێنێت، بێگومان ئامانجی سەرەکی ئەوان ئەوەیە چۆن دەستبەسەر نەوتی کەرکوکدا بگرن‌و چۆن بتوانن پارتى لەم بوارەدا بەکاربهێنن، ڕوداوەکانی کەرکوک ڕاستەوخۆ گرێدراوی ئەو پلانەیە کە هاکان فیدان لەسەردانەکەی خۆیدا بۆ هەولێر لەگەڵ بارزانییەکان دایڕشتوە، بارزانییەکان خەمی ڕزگارکردنی کەرکوکیان نییە، خەمی ئەوان ئەوەیە کە کەرکوک ڕادەستی تورکیا بکەن‌و لەبەرامبەردا بەشێک لەنەوتەکەی بۆ خۆیان تاڵان بکەن.

لەگەڵ ئەمەشدا، دەوڵەتی داگیرکەری تورکیا لەمێژە دەیەوێت  دیموگرافیای کەرکوک بگۆڕێت، لەکەرکوکدا پارتى بەتەواوی بەگوێرەی سیاسەتەکانی دەوڵەتی تورکیا جموجۆڵ دەکات، پارتى لەکەرکوکدا نە یەکڕیزی‌و مافی کوردی دەوێت، نە پێکەوەژیانی کورد لەگەڵ پێکهاتەکانی ترى کەرکوک، بەعەرەب‌و بەتورکمانەوە، بەپێچەوانەوە، هەموو هەوڵدانی پارتى لەکەرکوک پەرتەوازەیی ماڵی کوردو نانەوەی ناکۆکی‌و پێکدادان لەنێوان پێکهاتەکانی کەرکوکە بەشێوەیەک کە خزمەتی بەرژەوەندییەکانی دەوڵەتی داگیرکەری تورکیا بکات، ئەوەی پارتى لەکەرکوک دەیکات، هیچ پەیوەندییەکی بەکوردایەتی‌و مافی کوردەوە نییە،  بەتایبەت لەساڵى 2017وه‌ پارتى تائێستا لەکەرکوک چی کردوە بەزەرەری هەموو کورد بوە، بەزەرەری هەموو کەرکوکیەکان بوەو بەزەرەری هەموو عێراقیش بوە، چارەسەری ئەوەنییە کە ڕیفراندۆم بەخەڵکی کەرکوک بکەیت‌و پاشان هەڵبێت‌و لێ پەشیمان بیتەوە، خەڵک بڕژێنیتەسەر شەقامەکان، کورد بەکوشتن بدەیت‌و خۆت لەدورەوە سەیر بکەیت.

باشترین مۆدێل بۆ چارەسەری کێشەی کەرکوک‌و کێشەکانی عێراقیش مۆدێلی نەتەوەی دیمۆکراتی‌و کۆنفیدراڵیزمی دیمۆکراتییە، واتە هەموو گەل‌و پێکهاتە ئەتنیکی‌و ئایینییە جیاوازەکان بتوانن لەسەر بنەمای زیهییەتێکی دیمۆکراتی بەئاشتییانە پێکەوەژیان بکەن، بەمشێوەیە دەتوانرێت پیلانەکانی دەوڵەتی داگیرکەری تورکیا پوچەڵبکرێتەوە، نەتەوەی دیمۆکراتی نەتەوەیەکی سەر بەزمان، دین،  خاک‌و یان ئابورییەکی دیاریکراو نییە، لەنەتەوەی دیموکراتیدا  یەكێتی زیهنییەت‌و کولتور ئەساسە، واتە لەچوارچێوەی ناسنامەی ژورینی (باڵا)‍‍"عێراقیبون" هەموو ناسنامە نەتەوەییەکانی دی دەتوانن ئازادانە پەرە بەژیان‌و ڕێکخستنی خۆیان بدەن‌و بەشداریی بکەن لەیەکێتی دیموکراتیدا، بۆ نمونە، لەکەرکوکدا هەموو پێکهاتە نەتەوەیی‌و ئایینییەکان دەتوانن ئازادانە خۆیان ڕێکبخەن‌و بەڕێوەببەن‌و لەهەمانکاتیشدا بەبەشداربون لەبەڕێوەبەرایەتییەکی باڵاتردا کۆنفیدراسیۆنی دیموکراتی کەرکوک پێکبێنن.

لێکچونی کولتوری‌و ئەو ڕاستییەی کە ئەم پێکهاتانە بەدرێژایی مێژوو لەسەر بنەمای خوشک‌و برایەتی پێکەوەژیانیان کردوە دەرفەتی مۆدێلێکی بەمشێوەیە دروستدەکات. تەنها شتی پێویست ئەوەیە کە لەبواری زیهنییەتیدا یەکبگرن‌و بڕوایان بەبەڕێوەبەرایەتی دیموکراتی هەبێت.

نەتەوەی دیموکراتی بۆ عێراق‌و بۆ کەرکوک بژاردەیەک نییە لەبژاردەکان، بەڵکو تاکە بژاردەو مۆدێلی چارەسەرییە کە دەتوانێت کێشەکان چارەسەربکات‌و ئاشتی مسۆگەربکات،   واتە، نەتەوەی دیموکراتی تاکە سیستەم‌و شێوازی بەڕێوەبەرایەتیە کە بتوانێت کێشەکانی عێراق‌و کێشەکانی کەرکوک لەسەر بنەمای خۆسەری دیموکراتی هەموو پێکهاتەکان‌و پێکهێنانی بەڕێوەبەرایەتییەکی باڵای کۆنفیدراڵی‌و دیموکراتی چارەسەربکات‌و ئاشتی بەرقەراربکات، پێویستە کوردە ئازادیخوازەکان‌و ئەو هێزانە کە بڕوایان بەدیموکراسی هەیە لەدەوری ئەم مۆدێلە چارەسەرییەدا یەکبگرن‌و بۆ بەدیهاتنیشی تێکۆشانی هاوبەش بکەن، ئەگەر لەم ئەرکەدا درەنگ بمێنین یان چاوەڕوان بین کە مۆدێلیکی دی بەسەر کەرکوکدا بسەپێنرێت‌و تاقیبکرێتەوە، ڕەنگە کارەساتێکی نوێ بۆ کەرکوک ڕوو بدات.

شارپرێس: لەم ڕۆژانەی دواییدا هێزەکانی پارتى پاسەوانی سنوری عێراق بەرەو هەرێمی سیدەکان جوڵەیان پێکراو هێزێکی زۆر ڕەوانەی دەڤەرەکە کراوە، سەرچاوەکان باس لەوەدەکەن کە هەندێک پێکدادانیش ڕویداوە، ئایا ئەم دۆخە بەرەو شەڕ دەڕوات؟ بۆچونی ئێوە سەبارەت بەمە چییە؟
جەمیل بایک: ڕاستە، لەم ڕۆژانەی دواییدا پارتى لەسیدەکان‌و هەرێمی برادۆست هێزێکی زۆری کۆکردۆتەوە، دەڵێن کە هێزەکانی پاسەوانی سنوری عێراقیش بەرەو ئەو شوێنانە جوڵەیان پێکراوە، ئەم دۆخە زەمینە خۆشدەکات بۆ ‌هێرش‌و دەستێوردانی دەوڵەتی داگیرکەری تورکیا، پارتى بچێتە هەر شوێنێک ئاڵای باشوری کوردستان هەڵدەکات، بەڵام لەژێر ئەو ئاڵایەدا سەربازەکانی دەوڵەتی داگیرکەری تورک جێگیردەکات.

ئاڵای باشوری کوردستان بۆ پاراستن‌و شاردنەوەی سەربازەکانی دەوڵەتی داگیرکەری تورکیا بەکاردەهێنێت، ئەم دۆخەی ئێستای برادۆست‌و سیدەکان بەردەوامی هێرش‌و پەلامارەکانی دەوڵەتی تورکیایە دژ بەهەرێمەکانی پاراستنی میدیا، وادیارە ئەمەش یەکێکە لەبەرهەمەکانی چاوپێکەوتنی هاکان فیدان لەگەڵ دەسەڵاتدارانی پارتى، هەوڵدان‌و خواستێکی ئێمە بۆ شەڕو پێکدادان لەگەڵ پارتى نییە، بەڵام ئاشکرایە کە ئەو پەیوەندییانەی پارتى لەگەڵ دەوڵەتی تورکیا، ئەو گێرەشێوێنیانەی کە دەکرێن‌و جوڵەپێکردنی هێز ئامادەکارییەکن بۆ شەڕ، ئەم سەنگەرگرتنەی ئەوان بیانویەکە بۆ شەڕ، بەڵام ئێمە هەوڵدەدەین بەعەقڵی سەلیم‌و بەبەرپرسیارانە هەڵسوکەوت بکەین، لێرەدا ئەگەر پارتى لەسەر ئەم هەڵوێستانەی خۆی پێداگری بکات، هەرچەندە لەدەرەوەی خواستی ئێمەش بێت، مسۆگەر پێکدادان ڕودەدات، پارتى هاوکاری هێزێک دەکات کە هەموو ڕۆژێک دەستی بەخوێنی کچ‌و لاوی کورد سور دەبێت، ئەمە دۆخێکی نەگریس‌و بێزراوییە، پێویستە گەلەکەمان لەبەرزترین ئاستدا لەبەرامبەر ئەم گێرەشێوێنیە هەڵوێست نیشانبدات، هەر لەئێستاوە بانگەوازیمان بۆ گەلەکەمان‌و هەمولایەنی پەیوەندیدار ئەوەیە بەوریاییەوە تەعامول لەگەڵ ئەم دۆخە بکەن.

شارپرێس: بەڕای ئێوە گەلی کورد پێویستە چی بکات؟ چۆن پێویستە بتوانێت ئەو مەترسیانەی ڕوبەڕوی بونەتەوە، لایان ببات؟
جەمیل بایک: 100 ساڵ بەسەر پەیمانی لۆزاندا تێپەڕبوو، ئەو پەیمانەی کە کوردستانی دابەشکرد‌و گەلی کوردی خستە ناو بەرداشی جینۆساید، لەم 100 ساڵەدا گەلی کوردستان زۆر تێکۆشانی گەورەیان ئەنجامداو قوربانی زۆریاندا، لەئەنجامدا ئەم پەیماننامەیە نەیتوانی بگەیەتە هەدەفی خۆی، هەدەفی پەیمانی لۆزان مەرگی کورد بوو، لەبەرامبەر ئەمەشدا کورد بەتێکۆشانی خۆی سەرلەنوێ ژیایەوە، لەم واتایەدا، گەلی کورد پەیمانی لۆزانی پوچەڵکردۆتەوە، ئێستاش دەوڵەتی تورکیا، وەکو لایەنی سەرەکی‌و جێبەجێکاری پەیمانی لۆزان، دەیەوێت دەسکەوتەکانی تێکۆشانی دژ-لۆزان لەناو بەرێت‌و جینۆساید بەئەنجامبگەیەنێت.

ئەوەی کە بانگەشەی ئەمە دەکات‌و لەسەر ناوی دەوڵەتی تورکیا دەستی بەهێرشێکی هەمەلایەن کردوە، ئەردۆغان‌و کەسانی دەورو پشتین، پێویستە کورد لەبەرامبەر ئەم هێرشانەو ئەم پلانی جینۆسایدە یەکبگرن‌و هەڵوێست‌و وەربگرن لەبەرامبەر ئەوانەی کە بۆ خۆ دورگرتن لەیەكێتی نەتەوەیی هەر جارێک‌و بیانویەک دەهێننەوە، هیچ بیانویەک پێویستە نەبێتە کۆسپ لەبەرامبەر یەکگرتنی کورد لەسەر بنەمای ڕێبازی ئازادی‌و نیشتمانپەروەری.

هێزی نیشتمانپەروەری کورد پێویستە بەبێئەوەی کە چاوەڕوانی کەسێک دی بکەن، لەسەر بنەمای ڕێبازی نیشتمانپەروەری‌و پرەنسیپەکانی دیموکراسی یەکێتی نەتەوەیی مسۆگەربکەن، ئەمە ئەو شتەیە کە پێویستە نیشتمانپەروەران بیکەن لەبەرامبەر ئەو ڕێبازەی خیانەت کە دوژمن دەیەوێت لەکوردستاندا پەرەی پێبدات، ئەگەر هێزە نیشتمانپەروەرەکان کارێکی لەمشێوەیە بکەن، ڕێبازی خیانەت‌و بەکرێگیراوی بێکاریگەر دەبێت‌و مەترسییەکان دەڕەوێنرێنەوە، پێویستە هەموو ڕۆشنبیران، هونەرمەندان، نوسەران، ئەکادیمییەکان، واتە کەسانی زاناو هۆشیاریی کورد، بۆ ئەمکارە تێبکۆشن.

هیچ گەلێک هێندەی گەلی کورد پێویستی بەیەکێتی‌و یەکگرتویی نییە، چونکە هیچ گەلێک هێندی گەلی کورد هێندە دوژمنی زۆری نییەو هێندە دابەش‌و لەت لەت نەکراوە، ئەو جوگرافیایەی کە لەسەر دەژین، جوگرافیایەکە کە لەمێژودا زۆرترین شەڕو ناکۆکی لەسەر ڕویداوە، هەربۆیە کە یەكێتی‌و یەکگرتویی  شتێکە کە کورد زۆرترین پێویستی پێیەتی، ئیدی کاتی ئەوەهاتوە کە کورد ئەمە پێکبێنن، هەبون‌و ئازادی گەلەکەمان تەنها بەیەکێتی نەتەوەیی مەیسەر دەبێت، تەنها بەیەکێتییە کە دەتوانین دەستکەوتەکانمان بپارێزین‌و پەرەی زیاتریان پێبدەین، ئێمە وەکو بزوتنەوەی ئازادیخوازی کوردستان ئەوەی لەدەستمان هات بۆ یەکێتی نەتەوەیی کردمان‌و هێشتاش هەر لەناو هەوڵدانداین، بانگەشەیەکی وامان نییە کە ئەوەی کردومانە هەموو ڕاست بوەو هیچ هەڵەو کەموکوڕییەکمان نەبوە، بەڵام بۆ یەکێتی کورد هەمیشە لەناو هەوڵداندا بوین‌و وەکو گرنگترین خەبات سەیرمان کردوە، لەو بڕوایەداین ئەگەر حزب‌و لایەنەکانی دیش پێداگریی لەسەر ئەمە بکەن‌و هەوڵی بۆ بدەن، سەرکەوتن لەمەدا مەیسەرە.

گیانی یەکێتی نەتەوەیی‌و زانابونی یەکێتی نەتەوەیی لەناو گەلی کوردستاندا دروست بوە. ئەوەی کە لەبەرامبەر یەکێتی نەتەوەیی لەمپەر دروستدەکات، گەل نییە، بەڵکو حزب‌و لایەنەکانن، ساڵی 1991 په‌كه‌كه‌ دهۆک‌و زاخۆی لەبەرامبەر هێرشی سەدام پاراست، گەلی باشور ئەمە دەزانن، ئەوکاتە گەلی کورد لەباشور ئەم دروشمەیان دەوتەوە، "ئێمە کوردی باشورین، پشتیوانی باکورین"، گەلەکەمان ئارەزوی خۆی بۆ یەکێتی نەتەوەیی لەم دروشمەدا دەهێنایەسەر زمان،‍"باکور، باشور، ڕۆژهەڵات، یەک ئارمانج‌و یەک خەبات"، ئەم دروشمە لەو سەردەمەدا گوزارشتیان لەهەڵوێست‌و زانابونی خەڵک دەکرد، ئێمەش پێویستە ئەم هەڵوێستەی گەل وەکو ئەمرێک بزانین‌و بەگوێرەی ئەوە بجوڵێینەوە.

لە100 ساڵەی پەیمانی لۆزاندا، لەشاری لۆزان، کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان کۆنفرانسێکی ئەنجامدا، وێڕای کەموکوڕییەکان، ئەم کۆنفرانسە میوانداریی زۆر گفتوگۆی هێژای کردو زۆر بڕیاری گرنگ وەرگیران، لەناو ئەم بڕیارانەدا، بڕیاری بەستنی کۆنفرانسی نەتەوەیی‌و ئازادی ڕێبەر ئاپۆش هەبون، بۆ پێکهێنانی ئەم بڕیارانە پێویستە هەمومان، هەموو کورد پێکەوە خەبات‌و تێکۆشان بکەین، گۆشەگیرییەکی گران لەسەر ڕێبەر ئاپۆ بەڕێوەدەبردرێت، سێ ساڵە هیچ هەواڵێکی نازانرێت، تەحەممولی ئەم دۆخە ئیدی بۆ گەلی کورد زەحمەتە، پێویستە کورد لەهەموو شوێنێک بۆ شکاندنی ئەم گۆشەگیرییە دژوارە هەڵوێست وەربگرن، خاوەن دەرکەوتن لەڕێبەر ئاپۆ، ئەرک‌و هەڵوێستێکی نیشتمانپەروەرییە.