شارپرێس:
ئامادەكردن‌و وەرگێڕان: لوقمان حاجی قادر
دۆسیەی واشنتۆن – تاران
شەڕقلئەوسەت نووسیوویەتی تاران پێیوایە ئێستا تۆپەكە لە گۆڕەپانی ئەوروپا (پاریس و لەندەن و بەرلین) دایە لە پاراستنی ئێران لە سزاكانی ئەمریكا. 

ئەمەش پێش چەند ڕۆژێك لە دوای ئەو وادەیەی ئێران بۆ زلهێزانی جهانی دیاری كردووە لە پابەندبوونی بە ڕێككەوتننامە ئەتۆمییەكەوە. 

نوێنەری ئێرانیش بۆ گفتوگۆكان وتی: ئامانجەكە ڕزگاركردنی ڕێككەوتننامە ئەتۆمییەكەیە لەگەڵ باقی دەوڵەتانی ئەندام كە وەك ئەمریكا لێی نەكشاونەوە، ئەوروپییەكانیش شتێكی ئەوتۆیان بۆ ئەم مەبەستە نەكردووە لە كۆبوونەوەكەی ڤییەنا، تاوەكو تاران وابەستە و پابەند بێت بە بەندەكانی ڕیككەوتننامەكەوە.

ئێران ڕەخنەشی لە دەوڵەتانی ئەوروپی گرت، كە میكانیزمێكیان بۆ بازرگانیردن لەگەڵ ئێران دانەرشتووە تاوەكو بارگرانی سزاكان لەسەر ئێران سوك بكات، بەریتانیا و فەڕەنسا و بەرلینیش دەڵێن میكانیزمێكیان داڕشتووە بە ناوی "ئنستیكس"  ەوە كە ساز و ئامادەیە.

ئاژانسی فارسی ئێرانیش ڕایگەیاند ، بەم زووانە تاران ئەو بڕە یۆڕانیۆمە پیتێنراوە تێدەپەڕێنێت ( كەڕیژەكەی 300 كیلۆگرامە) كە ڕێژەكەی  بە دەق لە ڕێككەوتننامە ئەتۆمییەكەدا ئاماژەی پێكردووە. ئاژانسەكە لە سەرچاوەیەكەوە ئەوەی گواستەوە كە كۆبوونەوەكەی ڤیەنا داواكارییە ڕەواكانی ئێرانی نەهێناونەدی.

هەروەها محەمەد جەواد زەریفی وەزیری دەرەوەی ئێرانی لە تویتێكیدا ڕایگەیاند، وڵاتەكەی بەرەنگاری سزاكانی ئەمریكا دەبێتەوە، هەروەك پێشووتریش كردوویەتی، كاتێك ڕۆژئاوا پشتی ڕژێمی عێراقی دەگرت و سزای خستبوونەسەر تاران. 

بڵاوپێكردنی فڕۆكەی جەنگی (ئێف-22) ی ئەمریكی لە قەتەر
لە دەرئەنجامی هەڵكشانی بارگرژییەكانی نێوان واشنتۆن و تاران، ڕۆژی هەینی سوپای ئەمریكا ڕایگەیاند، بۆ یەكەمجار لە مێژووی خۆیدا، ئەمریكا فڕۆكە جەنگییەكانی (ئێف -22)  كە بە تارمایی ناسراون، لەوڵاتی قەتەر بڵاوەپێكردووە، ئەمەش وەك برەودان و پەرەپێدانی هێزە سەربازییەكانی لە كەنداو. پێشتریش واشنتۆن فڕۆگەی بۆمبهاوێژی (بی 52 ستراتۆفۆڕتریس) ی لە كەنداو بڵاوەپێكردوون

فراكسیۆنی سائیرن ناڕازییەو ڕەخنە لە بڕیاری سێ سەرۆكایەتییەكەی عێراق دەگرێت.
پێگەی ناس نیوز بڵاویكردەوە، لە دوای كۆبوونەوەی ڕۆژی شەممەی سێ سەركایەتییەكەی عێراق، بڕیاری دواخستنی(دابەشكردنی پۆستەكان) درا، ئەمەش ناڕەزایی فراكسیۆنی " سائیرون" ی لێكەوتەوە. عەلا ڕوبەیعی ئەندامی ئەو فراكسیۆنە ووتی كە كۆبوونەوەكە كە تایبەت بووە بە (هیشتنەوەی چەك بەدەستی دەوڵەتەوە و پاراستنی نێردە دبلۆماسییەكان و گرنگی پشتیوانی حكومەت بە هەڵبژاردنی باشترینەكان بۆ دامەزراوەكانی حكومەت) شكستی خواردووە لەوەی بەندی 58 ی یاسای بودجە هەموار بكەنەوە بەوەی ماوەیەكی دیكەیان بە حكومەت بەخشی تا بەرواری 24-10-2019. ووتیشی هەمواركردنەوەی ئەو بەندە ئارەزویەكی سیاسییە و هەندێك فراكسیۆن گەرەكیانە سوودی لێوەرگرن بۆ مسۆگەركردنی چەند پۆستێكی تایبەت. ڕوبەیعی بەرپرسیاریەتی ئەو دواخستنەی خستە ئەستۆی عەبدولمەهدی و ووتی ئەگەر سەرۆك وەزیران لەسەر  ئەم شێوە كاركردنە بەردەوام بێت، ئەو دۆسییە لە وادەی ئایندەش یەكلایی نابێتەوە. ناوبرا داواشی لە عەبدولمەهدی كرد بەیاننامەیەكی فەرمی  بڵاوبكاتەوە سەبارەت بە هۆكارەكانی شكستهێنانی یەكلاییكردنەوەی دۆسییەكە لە وادەی خۆیدا.

عێراق و دەستتێوەردانی سوپای توركیا
عێراق ئۆباڵی كوشتنی 4 هاووڵاتی هەرێمی كوردستانی لە پارێزگای سلێمانی دەیە پاڵ سوپای توركیا. 

وەزارەتی دەرەوەی عێراقیش ڕۆژی شەممە لە بەیاننامەیەكدا رایگەیاند، عێراق ناڕەزایی دەردەبڕێت بەرامبەر بۆمبارانكردنی ناوچەی كورتەكی پارێزگای سلێمانی لەلایەن دوو فڕۆكەی سوپای توركیاوە كە بووە هۆی كوژرانی 4 كەس و برینداربوونی كەسانی دیكە و تۆقاندنی هاووڵاتییان. وەزارەتی ناوبراو گووتی لە كاتێكدا بە پەرۆشین بۆ بنیاتنانی پەیوەندی دوورمەودای ستراتیژی باش لەگەڵ توركیای هاوسێدا، ناشمانەوە لە خاكی عێراقەوە هێرشی بكرێتەسەر، بەڵام پێمان وایە پڕۆسەی سەربازی یەكلایەنە سەروەری عێراق پێشێل دەكات و لەگەڵ بنەمایی دراوسێیەتی باشدا ناگونجێت و یاسای نێودەوڵەتی مرۆییش پێشێل دەكات. ووتیشی باردۆخ هەرچۆنێك بێت و پاساوەكانیش هەرچییەكبن، دووپاتی دەكەینەوە كە دەبێت لایەنی توركی ئەو بۆردمانانە ڕاگرێت و ڕێز لە سەروەری عێراق بگرێت و هاریكاری هاوبەشیش هەبێت بۆ پاراستنی ئاسایشی سنوری هەردوو ووڵات.

شاندێكی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی لە عێراقە 
شەڕقلئەوست بڵاویكردەوە، لە پێناو پشتیوانی و سەقامگیری عێراق، شاندێكی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی لە عێراقە، ئەمەش هەنگاوێكی ڕێزپەڕە كە لە دوای ساڵی 2003 وە نەتەوە یەكگرتووەكانی ئەمریكا هاویشتوویەتی، سەردانەكە بە مەبەستی پشتیوانی عێراقە دژ بە تیرۆر ، بە گوێرەی چاودێرانیش تاوتوێی تەنگژەی كەنداو  و ململانێی واشنتۆن – بەغداش دەكەن. شاندەكە عەبدولمەهدیان بینیوە و پشتیوانی خۆیان بۆ سەروەری و یەكپارچەیی و سەقامگیری عێراق دەربڕیوە، ئامادەیی خۆشیان نیشانداوە بەردەوامبن لە هاریكاری و هەماهەنگی و پەرەپێدانی شاندی نەتەوە یەكگرتووەكان لە بوارەكانی مرۆیی و ئاوارە و دەربەدەران و بنیاتنانەوەی ناوچە زیانلێكەوتووەكان و كێشەكانی ژنان و منداڵان. عەبدولمەهدی سەرۆك وەزیران و بەرهەم ساڵحی سەرۆك كۆماریش هەڵوێستی بێلایەنانەی عێراقی لەمەڕ ململانێكانی ناوچەكە دووپات كردووە.

مەنسوڕ عوتێبی كوەیتی بەناوی ئەنجومەنەكەوە خۆشحاڵی خۆی بۆ ئەو سەردانە مێژوویە دەربڕی و پشتیوانی ئەنجومەنەكەشی بۆ عێراق دووپات كردەوە، خۆشحالی خۆشی لە هەڵوێستی بیلایەنانەی عێراق و سیاسەتە هاوسەنگییەكەی دەربڕی لەمەڕ ململانێكانی ناوچەكە و كرانەوەی بە ڕووی دەووروبەرە هەرێمی و نیودەوڵەتییەكەی. بەلام شاندەكەی پرسی دەرهێنانی عێراقییان لەژێر باری بەندەی حەوتەمی نەتەوە یەكرگتووەكان لەگەل سەرۆك كۆماردا باس نەكردووە، بەڵام ئەگەر هەیە لەگەڵ عەبدولمەهدی تاوتوێی بكەن.

ناكۆكییە سیاسییەكانی ئاسایشی كەركوك بەرەو مەترسی دەبەن
عەرەبی جەدید بڵاویگردەوە، دوای هەفتەیەك لە ڕووداوی توندوتیژی لە پارێزگای كەركوك كە كوژراو برینداری لێكەوتنەوە، دۆخی ئەو شارە لە ململانێی نێوان هەرێم و بەغدا بەرەو مەترسیداری هەنگاو دەنێت، دۆسییەی ئەمنی خراپتر بووە، بەرپرسان دەڵێن شارەكە بەرەو تونێڵێكی تاریكستان هەنگاو دەنێت و هۆكارەكەش ناكۆكییە سیاسییەكانن سەبارەت بە پارێزگاكە.

هەفتەی ڕابردوو تەقینەوەكان لە كەركوك پەریان سەند، بەرپرسێكی ئەمنیش دەڵێت ئەم تەقینەوانە خەڵكی شارەكەی شێواندووە و دەترستن بچن بۆ بازاڕكردن و تەنانەت لە سواربوونی پاسە كۆستەرەكانیش سڵدەكەنەوە. هێزە ئەمنییەكان لە شارەكەدا بڵاوەیان پێكراوە بۆ بەرگرتن لە پێشێلكارییەكان دژ بە هاووڵاتییان و دۆخەكەش بەرەو خراپتر دەچێت. ناكۆكی دوو حیزبە كوردییەكەش (پراتی و یەكیەتی) لەسەر دانانی پارێزگار بۆ شارەكە دۆخەكەی خراپتر كردووە، لەولاشەوە دووپارتە كودرییەكە سەبارەت بە گەڕانەوەی پێشمەرگە بۆ كەركوك لە گفتوگۆدان لەگەڵ حكومەتی ئیتحادی.

جاسم محەمەد جەعفەری سەركردەیەكی توركمانی دەوڵەتی یاسا ووتی  بارگرژییە ئەمنییەكەی شارەكە بۆتە سیاسی  و تەقینەوەكان پاڵنەری سیاسییان لەپشتە و بۆ گومانخستنەسەر بێتوانایی هێزە ئەمنییەكانە. ووتیشی لێرە و لەوێ، دەستەی مافیایی لە شارەكەدان پێكهاتوون كە هەڕەشە لە ئایشی شارەكە دەكەن، ڕەخنەشی لە ئاستی كاری حكومەت گرت لە چارەسەركردنی تەنگژەی شارەكە. ووتیشی بێ پێشدەستییەكی فراوان و ڕێخۆشكەرییەك بۆ گفتوگۆ لە نێوان پێكهاتەكانی شارەكە، گرفتەكانی ئەو پارێزگایە چارەسەر ناكرێن، داواشی لە سەرۆكی وەزیران كرد پێشدەستییەكی فراوان لەوبارەوە بخاتەڕوو، بەرپرسیاریەتی ئەمنی شارەكە بگرێتەئەستۆ، بەو پێەی پارێزگاكە سەر بە حكومەتی ئیتحادییە نەوەك هەرێمی كوردستان.

دۆسییەی ئاسایشی شارەكە بەدەست حەشدی شەعبییەوەیە كە لە دوای پڕۆسەی ریفراندۆنی ساڵی 2017 وە جێگەی پیشمەرگەی گرتەوە.

میلیشیا عیراقییەكان بە بەئامانجگرتنی سعودیە سەرۆك وەزیران و سەرۆك كۆمار تووشی ڕوگیری دەكەن
ڕۆژنامەی عەرەب بڵاویكردەوە، دوای بڵاوبوونەوەی زانیارییە تازەكانی ئەمریكا سەبارەت بەو هێرشەی كرایەسەر دامەزراوە نەوتییەكانی سعودیە لە مایۆی ڕابردوو، دەركەوت كە هێرشەكان لە خاكی یەمەنەوە نەبوون و لە خاكی عێراقەوە ئەنجام دراون، ئیدی بانگەشەی "سیاسەتی خۆبەدوورگرتن" ی سەرۆكایەتییەكەی عێراق  لە ململانێی نێوان ئێران و ئەمریكا و پەیڕەوكردنی سیاسەتی هاوسەنگی نێوان لایەنە ناكۆكەكان، لای ئەمریكا ئەو سەدایەی نەماوە و بە دۆخێكی سەختدا تێدەپەڕێت، بەمەش دووبارە میلیشیا پاشكۆكانی ئیران لە عێراق هاتنەوەسەر زار و زمانان.

ئەم دۆخە بەرهەم ساڵح و عادل عەبدولمەهدی خستۆتە ڕوگیرییەوە، بە تایبەتیش كە ئەوان سەرمەشقی ئەو سیاسەتەی خۆبەدوورگرتنی عێراقن و ئامادەی نێوانگیریشن لە نیوان تاران و واشنتۆن. 

ڕۆژنامەی وڵستریت جۆڕناڵ لەسەر زاری گەورە بەرپرسانی ئەمریكاوە ئەوەی دووپات كردۆتەوە كە ئەو هێرشەی كرایەسەر دامەزراوە نەوتییەكانی سعودیە لە باشووری عێراقەوە ئەنجامدراوە، ئەگەری زۆریش هەیە میلیشیا عێراقییە پاشكۆكانی ئێران ئەنجامیان دابێت.

ڕێكخراوێكی كوردی چەكدار لە هەرێمی كوردستانەوە هەڕەشە لە توركیا دەكات
ئیندیپێندێنت نووسیوویەتی لە ژێر ناونیشانی "هێزەكانی بەرگری خودی باشووری كوردستان" كە گروپێكی كوردی چەكدارە و لە هەرێمی كوردستان دامەزراوە. ئەو گروپە بەیاننامەیەكیان بڵاوكردەوە و ڕایانگەیاند ئامانجیان لێدانی هێزەكانی توركیای ناوچە سنورییەكانی نێوان هەرێمی كوردستان و توركیایە. هۆكارەكەشی دەستدرێژی و بۆردومانكردنی دوژمنكاری حكومەتی توركیایە بۆ سەر خەڵك و ناوچەی سڤیلی و وێرانكردنی ماڵ و موڵكیان، ئەوان لەسەرجەم ناوچەكاندا شەڕێكی كراوەیان دژ بە ئەنقەرە ڕاگەیاندووە.

ڕێكخراوەكە پەیوەندی خۆی بە هیچ لایەنێكی سیاسییەوە گرێنەداوە، چاودێرانیش دەڵێن وا پێدەچێت سەر بە پارتی كرێكارانی كوردستان بێت كە لە دۆخی هاوشێوەی دۆخی ئێستادا، واباوە كە گروپی بچوك دادەمەزرێنن تاوەكو بەرپرسیارییەتی سیاسییان نەكەوێتە سەرشان. نموونەش بۆ ئەمە دامەزراندنی " هەڵۆكانی ئازادی كوردستان" ە كە چەندەها ساڵە لەناو خودی توركیا دژ بە سوپای توركیا جەنگاوە.

فراوانخوازی توركیا 
لە مێژساڵە توركیا كردەی سەربازی لەسەر سنورەكانی لەگەڵ عێراق ئەنجام دەدات كە چەندەها سەربازگە و بارەگای پارتی كرێكرانی كوردستانی تێدا جێگیرن و ماوەی 40 ساڵە شەڕی توركیا دەكەن. توركیا لە هەشتاكان و نەوەدەكان زۆر پڕۆسەی سەربازی ووشكانی لە دژ ئەنجامدان، بەڵام لە گرتنی ناوچە سەختەكانی قەندیل و خواكوڕك سەركەوتوو نەبووە. لەو ماوەیە ئەنقەرە هێرشە سەربازییەكانی زیادكردوون و سوپای توركیا هاتۆتە ناو هەرێمەوە و هاوكاتیش بۆردومانی ئاسمانی لە دژ دەستپێكردوون كە دواترینیان كوشتن و برینداركردنی چەند هاووڵاتییەكی مەدەنی لە ئامێدی و كورتەك لێكەوتەوە، ئەم هێرشانە ناڕەزاییەكی جەماوەری لێكەوتەوە، بەڕادەیەك هاووڵاتییانی دهۆك هێرشیان كردەسەر یەكێك لە سەربازگەكانی سوپای توركیا لەو پارێزگایەدا. 

هەڵوێستی هەرێمی كوردستان
لە بەیاننامەكەی ئەو گروپەوە دەردەكەوێت كە هەموو بەرپرسیاریەتیەك دەخنە ئەستۆی بەرپرسانی حكومەتی هەرێمی كوردستان و لایەنە سیاسییەكانی، هاتنی توركیا بە زیندووبوونەوەی ئیمپراتۆڕیەتی عوسمانی كۆن وەسف دەكەن كە گەرەكیەتی هەموو خاكی كوردستان داگیر بكات، پێشیان وایە هێزەكانی هەرێمی كوردستان هاوبەشی توركیان لەو داگیركارییە، چونكە هیچ بەرگرییەك لە خاكی هەریمی كوردستان ناكەن دژ بە دەستدرێژییەكانی توركیا. بەیاننامەكە ووتیشی هەموو بنكە و بارەگاكانی دەوڵەتی تورك لە هەرێمی كرودستان بە ئامانج دەگرن و باشووری كوردستانیان لێ پاك دەكەنەوە.

حكومەتی هەرێمی كوردستانیش لە بەیاننامەیەكیدا گرنگیدانی خۆی بە پرسەكە لەسەر دوو خاڵ كورت كردەوە: هەم ناڕەزای و هاوخەمی خۆی دەبڕی لەوەی ئەو هێرشانە كوژراو برینداری مەدەنی لێكەوتوونەوە،  لە خاڵی دووەمیش رایگەیاند كە ئەو هەڵوێستەی خۆیان بە لایەنی توركی ڕاگەیاندووە و داوایان لێكردووە ئەو ڕووداوانە دووبارە نەبنەوە. لەولاشەوە پارتی كرێكارانی كوردستانیان تۆمەتبار كرد كە گوێی لە ئێش و ئازاری هاووڵاتی باشووری كوردستان نییە. چاودێرانیش دەڵێن ڕاگەیاندنی ئەو گروپە بێ پێشینە نییە و پێشتر ئامادەسازی بۆكراوە.

لوتكەی بیستەم 
شەرقلئەوسەت بڵاویكردەوە، ڕێككەوتننامەی كەشوهەوای پاریسی ساڵی 2015  گرفت و گرێكویرەی لوتكەی بیستەم بووە كە ڕۆژی شەممە لە ئۆساكا ی یابان كۆتاییهات. فەڕەنسا و ئەڵمانەكان ڕایانگەیاند كە كۆمەڵەی دەوڵەتانی بیستەم – جگە لە ئەمریكا كە لە 2017 لە ڕێككەوتننامەكە كشایەوە – گەیشتونە سازانێك سەبارەت بە كەشوهەوا، بەم شێوەیە 19 دەوڵەتی لوتكەكە پابەندبوونی تەواوی خۆیان بە ڕێككەوتننامەكەوە دەربڕی. 

دیاترین خاڵی بەیاننامەكەشیان بەیەكەوە كاركردن بوو لە پێناو برەودان بە پەرەپێدانی ئابووری و پابەندبوونی وابەستەبوونەكانیان سەبارەت بە نرخی ئاڵوێری دراو كە وەزیرانی مالتنا و پارێزگارەكانی مەركەزی لە مارسی 2018 ڕایانگەیاندبوو بەوەی سیاسەتی دراوی بەردەوام دەبێت لە پشتیوانی چالاكییە ئابوورییەكان و دەستەبەركردنی سەقامگیری نرخەكان.