بەختیار ئەحمەد ساڵح

پوختە
بۆ ئەمریکا ئیسرائیل نوێنەرایەتی بەردی بناغەی سیاسەتیڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەکات. ئەم ڕۆڵە تەنیا لە ڕەهەندیسیاسیدا سنووردار نییە، بەڵکو تێکەڵەیەک لە فاکتەریجیۆپۆلەتیکی، ئەمنی، ئابووری و ئایدیۆلۆژی لەخۆدەگرێت. ئەمنوسینە بەدواداچوون بۆ ڕەهەندەکانی پەیوەندیی نێوانئەمریکا و ئیسرائیل دەکات، لە پێگەی ستراتیژی ئیسرائیلەوە لەدڵی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە دەستپێدەکات، لە ڕێگەیکاریگەریی لۆبییە جولەکەکانەوە لە واشنتۆن، تا دەگاتە ڕۆڵی لەڕووبەڕووبوونەوەی ئێران و ڕووسیا و چین و لە کۆتاییدا باس لە هاوبەشییە پێشکەوتووەکانی سەربازی و تەکنەلۆژیدەکرێت. دۆزینەوەکان ئەوە پشتڕاست دەکەنەوە کە بۆ ئەمریکائیسرائیل تەنیا هاوپەیمانێکی نەریتی نییە؛ بەڵکو نوێنەرایەتیبنکەیەکی پێشکەوتوو و باڵێکی هەواڵگری و سەربازی وئامرازێکی فشاری سیاسی لەناو سیستەمی ئەمریکیدادەکات، ئەمەش وایکردووە ببێتە ڕەگەزێکی سەرەکی لەئەندازیاری هاوسەنگییە ناوچەیی و نێودەوڵەتییەکانی هێزدا.
پێشەکی
لە سەرەتای دامەزراندنی دەوڵەتی ئیسرائیلەوە لە ساڵی١٩٤٨، پێگەی ئەو دەوڵەتە لە سیاسەتی ئەمریکادابەستراوەتەوە بە کۆمەڵێک هۆکاری ئاڵۆز و تێکەڵاوەوە. هەرچەندە ئەمریکا بە درێژایی مێژوو پەیوەندییەکانی لەگەڵژمارەیەک وڵاتی عەرەبیدا پاراستووە، بەڵام پەیوەندی لەگەڵئیسرائیل بە تایبەتمەندییە ناوازەییەکەی جیاکراوەتەوە. ئەمناوازەیە دەگەڕێتەوە بۆ کۆمەڵێک هۆکاری پەیوەست بەهەڵکەوتەی جوگرافیای ئیسرائیل و هاوپەیمانی ئەمنی لەگەڵئەمریکا و کاریگەریی لۆبی ئیسرائیل لەناو ئەمریکا و پەیوەندیئایدیۆلۆژی و ئایینی هەندێک لە نوخبە سیاسییەکانیئەمریکاوە.
ململانێی عەرەب و ئیسرائیل و شەڕە یەک لە دوای یەکەکانیناوچەکە هەمیشە زەمینەیەکیان پێکهێناوە کە ئیسرائیلیکردووە بە ڕەگەزێکی سەرەکی لە ستراتیژی ئەمریکادا. ئەمریکا تەنها وەک وڵاتێکی بچووک لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستداسەیری ئیسرائیل ناکات، بەڵکو وەک هاوبەشێکی ستراتیژیدەیبینێت کە گەرەنتی باڵادەستی خۆی بەسەر نەیارەکانیدادەکات و بەشداری دەکات لە پاراستنی بەرژەوەندییەکانیپەیوەست بە نەوت و گاز و ڕێڕەوەکانەوە.
بەشی یەکەم: ئیسرائیل وەک بنکەیەکی ستراتیژی لەدڵی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا
جوگرافیا یەکێکە لە گرنگترین دیاریکەرەکانی سیاسەتینێودەوڵەتی. ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە شێوەیەکی نەریتی بەچەقی وزەی جیهانی وەسف دەکرێت، شانازی بە یەدەگیبەرفراوانی نەوت و گاز و ناوەندێکی گواستنەوەی نێوان ئاسیاو ئەوروپا و ئەفریقا دەکات. لەم چوارچێوەیەدا ئیسرائیلنوێنەرایەتی بنکەیەکی ستراتیژی هێڵی پێشەوە دەکات بۆئەمریکا، نەک تەنها بەهۆی هاوپەیمانییە نزیکەکەیەوە، بەڵکوبەهۆی هەڵکەوتەی جوگرافیای لە دڵی ناوچە جێناکۆکەکاندا.
 
شوێنی جوگرافی و ڕەهەندی جیۆپۆلەتیکی
ئیسرائیل دەکەوێتە کەناری ڕۆژهەڵاتی دەریای ناوەڕاست ونزیکە لە کەناڵی سوێس و گەرووی هورمز، ئەمەش وایکردووەببێتە خاڵێکی ئایدیاڵ بۆ ڕێڕەوی بازرگانی جیهانی. هەروەهانزیکی لە دەوڵەتە عەرەبییەکانی وەک (میسر، سوریا،سعودیە) گرنگییەکی بەرچاوی پێدەبەخشێت لە هاوکێشەئەمنییەکانی ناوچەکەدا. بۆ واشنتۆن، هەبوونی هاوپەیمانێکیجێگیر لەم ناوچەیەدا یەکسانە بە هەبوونی بنکەیەکی سەربازیهێڵی پێشەوە کە دەتوانرێت پشتی پێ ببەسترێت لەکاتیپێویستدا.
ئیسرائیل وەک هاوپەیمانێکی سەربازی هەمیشەیی 
بە بەراورد بەهاوپەیمانییەکانی ئەمریکا لەگەڵ دەوڵەتەعەرەبییەکانی وەک میسڕ، عێراق و سعودییە کەپەیوەندییەکان بارمتەی بەرژەوەندییە هاوبەشەناسەقامگیرەکانە، ئیسرائیل تاکە وڵاتە کە هاوپەیمانییەکەیلەگەڵ واشنتۆن نەگۆڕ بووە. وەک بنکەیەکی سەربازیهەمیشەیی کاردەکات، نەک تەنها میوانداری هێزێکی گەورەیئەمریکا دەکات بەڵکو ئامادەیی هەواڵگری و تەکنیکی دابیندەکات و خزمەت بە بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا دەکات .
دەستەبەرکردنی بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا لەناوچەکە
ئەمریکا پشت بە ئیسرائیل دەبەستێت نەک تەنها بۆچاودێریکردنی ئاسایشی ناوچەکە بەڵکو بۆ ڕێگریکردن لەباڵادەستبوونی هەر هێزێکی دوژمنکارانە لە ڕۆژهەڵاتیناوەڕاستدا. بوونی ئیسرائیل دڵنیای دەدات لەوەی کە هەرهەڕەشەیەکی ئەگەری دەوڵەتانی وەک ئێران، یان تەنانەتڕێکخراوە نادەوڵەتییەکانی وەک حیزبوڵڵا و حەماس، خۆی لە ڕووبەڕووی زلهێزێکی ناوچەیی دەبینێتەوە کە ئەمریکا پاڵپشتیدەکات. بەم مانایە ئیسرائیل یەکەم هێڵی بەرگرییە بۆبەرژەوەندییەکانی ئەمریکا.
ئیسرائیل وەکو ڕێگریکەر
ئیسرائیل خاوەنی توانای سەربازی باڵایە، لەوانەش جبەخانەیئەتۆمی ڕانەگەیەندراو بەڵام ناسراو لە بازنە نێودەوڵەتییەکان. ئەم باڵادەستییە وای لێدەکات ببێتە ڕێگرییەکی کاریگەر بۆئەمریکا، ڕێگری لە نەیارەکانی دەکات کە بیر لە سەرگەرمییەسەربازییە ڕاستەوخۆکان بکەنەوە دژی واشنتۆن یانهاوپەیمانەکانی لە ناوچەکەدا.
سەروەری چۆنایەتی ئیسرائیللە بواری چەک و تەکنەلۆژیای سەربازیدا بۆ دەیان ساڵەبەشێک بووە لە سیاسەتی ڕاگەیەندراوی ئەمریکا.
بەشی دووەم: کاریگەری لۆبی جولەکەکان لەواشنتۆن
لۆبیی جولەکەکان ڕۆڵێکی سەرەکی دەگێڕن لە داڕشتنیسیاسەتەکانی ئەمریکا بەرامبەر بە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست،دیارترینیان کۆمپانیای AIPAC (لیژنەی کاروباری گشتیئیسرائیلی ئەمریکی) کە بە یەکێک لە بەهێزترین لۆبیەکانیواشنتۆن دادەنرێت. ئەم ڕێکخراوانە دەسەڵاتێکی بەرچاویانهەیە بۆ دروست کردنی کاریگەری لەسەر بڕیارەکانیکۆنگرێس و سەرۆک، جا لە ڕێگەی هەڵمەتی هەڵبژاردن،فشاری سیاسی، پارەدانەوە بێت یا کۆنترۆڵکردنی تۆڕەمیدیاییە جیاوازەکان.
 
گرنگی لۆبیکردن
توێژینەوەکان پشتڕاستی دەکەنەوە کە هەموو کاندیدێکیسەرۆکایەتی یان کۆنگرێس لە ئەمریکا، کاتێک بیر لە خۆ کاندیدکردن دەکاتەوە، دەبێت پشتگیریی لۆبی ئیسرائیللەبەرچاو دەگرێت، بەتایبەتی لەو ویلایەتانەی کە کاریگەرییەکیبەرچاویان لە هەڵبژاردنەکاندا هەیە وەک نیویۆرک، کالیفۆرنیا وفلۆریدا. ئەم کاریگەرییە وا دەکات سیاسەتی ئەمریکا بەرامبەربە ئیسرائیل نزیکەی بەردەوام بێت لە سەرانسەری ئیدارە یەکلە دوای یەکەکاندا، بەبێ گوێدانە ئەوەی سەر بە حزبی سەرۆکیان زۆرینەی کۆنگرێس بێت.
ئامرازەکانی لۆبیکردن 
1. پارەدارکردنی هەڵبژاردنەکان: پشتگیریکردنی ئەوکاندیدانەی کە پابەندن بە هێڵی سیاسی ئیسرائیلەوە.
2. لۆبیکردنی یاسایی: داڕشتنی یاسایەک کە گەرەنتیبەردەوامی هاوکاری سەربازی و ئابووری بۆ ئیسرائیلدەکات.
3. میدیا: کاریگەری لەسەر دەزگاکانی ڕاگەیاندنی ئەمریکیبۆ خستنەڕووی وێنەیەکی ئەرێنی لەسەر ئیسرائیل وپرسەکانی.
کاریگەری لۆبی لەسەر سیاسەتی ئەمریکا
کاریگەری ئەم لۆبییانە بووەتە هۆی پەسەندکردنی سیاسەتیبەرگری و ئەمنی کە لەگەڵ بەرژەوەندییەکانی ئیسرائیلدابگونجێت، لەوانە پشتیوانی لە پارێزبەندی دیپلۆماسی،بەردەوامی هاوکارییە سەربازییەکانی ساڵانە و تەنانەتپشتیوانی لە سیاسەتەکانی جەنگ لە ناوچەکەدا. توێژینەوەکانئاماژە بەوە دەکەن کە ئەم کاریگەرییە هەر پێداچوونەوەیەکیگشتگیری ئەمریکا بە پەیوەندی لەگەڵ ئیسرائیلدا قورسبکات، چونکە لۆبی هێزێکی گەورەی فشاری سیاسی وکۆمەڵایەتی پێکدەهێنێت.
بەشی سێیەم: ئیسرائیل لە شەڕی ساردی نوێدالەگەڵ ئێران و ڕووسیا و چین
لەگەڵ پێشهاتەکانی سیاسەتی جیهانی، ڕۆژهەڵاتیناوەڕاست پێی ناوەتە قۆناغێکی نوێی ململانێی ناوچەیی ونێودەوڵەتی، کە دەکرێت بە جەنگی ساردی نوێ وەسف بکرێت،کە تیایدا ئیسرائیل ڕۆڵی ستراتیژی لە ڕووبەڕووبوونەوەینەیارانی ئەمەریکادا دەبینێت.
ڕۆڵی ئیسرائیل لە ڕووبەڕووبوونەوەی ئێران
ئێران نوێنەرایەتی ئاڵنگارییەکی سەرەکی ئەمریکا دەکات لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، چ لە ڕێگەی بەرنامە ئەتۆمییەکەیەوە و چلە ڕێگەی پشتیوانیکردنی لە گروپە چەکدارەکانی وەک حزبوڵڵالە لوبنان و حەماس لە غەززە. ئیسرائیل وەک باڵێکی هەواڵگریو سەربازی لە دژی ئەم هەڕەشانە مامەڵە دەکات و زانیاریدروست دەدات و هێرشی ئاسمانی ئامانج ئەنجام دەدات وتەکنەلۆژیای بەرگری لەگەڵ ئەمریکا هاوبەش دەکات .
 
بەرەنگاربوونەوەی کاریگەری ڕووسیا
لەم ساڵانەی دواییدا بە تایبەت دوای دەستێوەردانی ڕوسیا لەسوریا، ئیسرائیل بووەتە یاریزانێکی سەرەکی لە ڕاگرتنی هاوسەنگی سەربازی نێوان مۆسکۆ و واشنتۆن. ئیسرائیلسەنگێکی بەرپەرچدانەوەی بوونی ڕووسیا لە ناوچەکەدادەبینێت، لە ڕێگەی کۆکردنەوەی زانیاری هەواڵگری وچاودێریکردنی وردی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکانی ڕووسیا لەناوچەکە، توانای جوڵەی وریایانە و هەماهەنگی سیاسەتەناوچەییەکانی بە ئەمریکا دەبەخشێت .
مامەڵەکردن لەگەڵ چین
لە کاتێکدا چین سەرنجی لەسەر فراوانکردنی کاریگەرییەئابوورییەکانی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدایە، ئیسرائیلئامرازێکی گرنگە بۆ چاودێریکردنی چالاکییەکانی چین،بەتایبەتی لە بوارەکانی تەکنەلۆژیا و ئاسایشی ئەلیکترۆنیدا. هاوکاری هەواڵگری و تەکنەلۆژی نێوان ئەمریکا و ئیسرائیلڕێگە بە ئەمریکا دەدات چاودێری پێشهاتەکانی کاریگەری چینبکات و بەرژەوەندییە ستراتیژییەکانی لە ناوچەکەدا بپارێزێت.
ئیسرائیل وەک یەکەم هێڵی بەرگری
ئیسرائیل بەهۆی جبەخانەی سەربازی و تەکنەلۆژیاپێشکەوتووەکانی چاودێریکردن، نوێنەرایەتی یەکەم هێڵیبەرگری دەکات لە بەرامبەر هەر هەڕەشەیەکی ئەگەری بۆ سەرئەمریکا یان هاوپەیمانەکانی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. بوونیئیسرائیل وەک زلهێزێکی سەربازی و ستراتیژی توانایڕێگریکردن و کاریگەریی بە واشنتۆن دەبەخشێت بەبێ ئەوەیڕاستەوخۆ بەشداری ململانێکان بکات. 
بەشی چوارەم: پەیوەندی ئایدیۆلۆژی و ئایینی
فاکتەرە ئایدیۆلۆژی و ئایینییەکان ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕن لەپتەوکردنی پەیوەندی نێوان ئەمریکا و ئیسرائیل، بەتایبەتیلەنێو هەندێک نوخبەی سیاسی ئەمریکی و کۆمەڵگەیمەسیحی ئینجیلیدا کە پێیان وایە بوونی ئیسرائیل پەیوەستە بەجێبەجێکردنی پێشبینییە ئاینییەکانەوە، لەوانە هاتنی مەسیح ودامەزراندنی شانشینی جولەکەکان.

ئەم بیروباوەڕانەبەشداربوون لە پشتیوانیکردن لە سیاسەتەکانی ئەمریکابەرامبەر بە ئیسرائیل و کاریگەرییان لەسەر بڕیارە سیاسی وهەندێکجاریش سەربازی هەبووە.
ڕۆڵی مەسیحییە ئینجیلیەکان
مەسیحییە ئینجیلیەکان هێزێکی بەرچاوی هەڵبژاردن لەئەمریکا پێکدەهێنن و زۆرێکیان باوەڕیان بە گرنگی پاراستن وبەهێزکردنی ئیسرائیل هەیە. ئەم باوەڕە دەگۆڕێت بۆ پشتیوانیسیاسی و فشار لەسەر بڕیاردەرانی ئەمریکی بۆپێشکەشکردنی یارمەتی سەربازی و دارایی بۆ ئیسرائیل وپاراستنی هەڵوێستێکی پتەو لە دژی هەر هەڕەشەیەکیناوچەیی بۆ سەر دەوڵەتی جوولەکە.
کاریگەری ئایدۆلۆژیا لەسەر سیاسەت
ڕەهەندە ئایدیۆلۆژییەکان لە تەنیا پشتیوانی ڕەمزی تێدەپەڕن. ئاماژە بەوە کراوە کە هەندێک لە سیاسەتەکانی ئەمریکا لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، وەک ناساندنی قودس وەک پایتەختیئیسرائیل و گواستنەوەی باڵیۆزخانەی ئەمریکا بۆ ئەوێ،بەشێکی بەهۆی بیروباوەڕی ئایینی سیاسەتمەدارانیئینجیلی، هەروەها فشاری بەردەوامی لۆبیی جولەکەکانەوەبووە .
هاوسەنگکردنی ئایدۆلۆژیا و بەرژەوەندییەواقیعییەکان
ئەمریکا سەرەڕای کاریگەریی ئایدیۆلۆژی، ئەم بیروباوەڕانەلەگەڵ بەرژەوەندییە جیۆپۆلەتیکیەکانیدا ئاشت دەکاتەوە،پەیوەندییەکی بەهێز لەگەڵ ئیسرائیل دەپارێزێت لەبەر هۆکاریستراتیژی و ئابووری و ئەمنی نەک تەنها هۆکاری ئایینی. بەڵام ڕەهەندە ئایینییەکان زیاتر هاوپەیمانێتییەکە پتەوتر دەکەنو گۆڕانکاری لە ڕووی سیاسی و کۆمەڵایەتییەوە قورس دەکەن.
بەشی پێنجەم: هاوکاری سەربازی و تەکنەلۆژی
هاوکاری سەربازی و تەکنەلۆژی نێوان ئەمریکا و ئیسرائیلیەکێکە لە ڕەهەندە هەرە گرنگەکانی پەیوەندی ستراتیژی. هاوبەشکردنی زانیاری هەواڵگری و پەرەپێدانی سیستەمیبەرگری پێشکەوتوو و پڕۆژەی هاوبەش لەخۆدەگرێت .
تەکنەلۆژیای بەرگری و سیستەمی خۆپاراستن
دیارترین نموونە پڕۆژەی گومەزی ئاسنینە Iron Dome ، کەسیستەمێکی بەرگری پێشکەوتووە و پشت بە دۆزینەوە وبەرکەوتنی کاریگەرانەی مووشەکەکان دەبەستێت. ئەمهاوکارییە ڕەنگدانەوەی ئاڵوگۆڕی زانیاری و شارەزایی نێوانسوپای ئەمریکا و ئیسرائیلە و جەخت لەسەر پشتبەستنی هەرلایەنێک بە لایەنی دیکە دەکاتەوە لە پەرەپێدانی تەکنەلۆژیایبەرگری پێشکەوتوودا .
هاوکاری ئەلیکترۆنی و هەواڵگری
ئیسرائیل زلهێزێکی سەرەکییە لە بواری ئاسایشیئەلیکترۆنیدا و زانیاری هەستیار لەگەڵ ئەمریکا لەبارەیمەترسییە ئەگەرییەکان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هاوبەشدەکات. هاوکاری تەکنەلۆژیای چاودێری و کۆکردنەوەیزانیاری و شیکاری هەواڵگری لەخۆدەگرێت، ئەمەش سوودێکیستراتیژی بەرچاو بە واشنتۆن دەدات.
ڕاهێنان و هاوکاری سەربازی هاوبەش
ئیسرائیل سوودمەندە لە هاوکارییە سەربازییەکانی ئەمریکا،لەوانە پارەدان، هێزی چەکدارکردن و پەرەپێدانی تەکنەلۆژیایهاوبەش. لە بەرامبەردا ئیسرائیل شارەزایی سەربازی وتەکنەلۆژی خۆی لە پرۆژە هاوبەشەکان و بەرزکردنەوەیئاسایشی ناوچەکە و پاراستنی بەرژەوەندییەکانی ئەمریکاپێشکەش دەکات.
ئەنجام
لە ڕێگەی ئەم نوسینەوە ڕوون دەبێتەوە کە ئیسرائیل زیاتر لەتەنها هاوپەیمانێکی ئەمریکا دەردەکەوێت. نوێنەرایەتیبنکەیەکی ستراتیژی و باڵێکی هەواڵگری و سەربازی وئامرازێکی فشاری سیاسی ناوخۆیی لە واشنتۆن وسەرچاوەی تەکنەلۆژیای پێشکەوتووی بەرگری دەکات، ئەوهۆکارانەی کە ئیسرائیل دەکەنە بەردی بناغەی سیاسەتیئەمریکا بریتین لە:
1. پێگەی ستراتیجی لە دڵی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا.
2. دەسەڵاتی لۆبی جولەکەکان و کاریگەریان لەسەربڕیاردەرانی ئەمریکا.
3. ڕۆڵی ئیسرائیل لە ڕووبەڕووبوونەوەی ئێران وسنووردارکردنی نفوزی ڕووسیا و چین.
4. ئەو پەیوەندییە ئایدیۆلۆژی و ئایینیانەی کە پاڵپشتیهاوپەیمانێتییەکە دەکەن.
5. هاوکاری بەردەوام و هاوبەشکلادنی توانای سەربازی وتەکنەلۆژی.
ئەم هۆکارانە وا دەکات پەیوەندی نێوان ئەمریکا و ئیسرائیلپەیوەندییەکی ئاڵۆز و بەردەوام بێت، کە بۆ هەر ئیدارەیەکیئەمریکا قورس بێت بتوانێت لێی دەرچێت. ئیسرائیل ڕەگەزێکیسەرەکی لە ستراتیژی ئەمریکا بۆ پاراستنی هاوسەنگیناوچەیی و دەستەبەرکردنی بەرژەوەندییەکانی لە ڕۆژهەڵاتیناوەڕاست پێکدەهێنێت.