كۆمەڵەی رەنجدەران‌و یەكێتی نیشتمانی لەدیدی "شەهید ئارام"ەوە

کوردستان

23/12/2018‌ 3213 جار خوێندراوه‌ته‌وه

شارپرێس: ئەردەڵان عەبدوڵڵا
شاسوار جەلال ناسراو بە "هاوڕێ ئارام" یەكێكە لە سەركردە ناسرا و مەزنەكانی كۆمەڵەی ماركسی- لینینی و یەكێتی نیشتمانی كوردستان. لە پاش هەرەسهێنانی شۆڕش ئەو یەكەمین رابەری بزووتنەوەی پارتیزانی  بووە، هەروەها تاكە سەركردەی كۆمەڵە و یەكیتیش بووە ، كە لە ناو شارو گوندەكانی كوردستاندا، دووبارە توانیویەتی رێكخستنەكانی كۆمەڵە زیندوو بكاتەوە، ئەمەش لە پاشئەوەی زۆربەی سەركردەكانی كۆمەڵە دەستگیركران، ئەو توانی دووبارە رێكخستنەكان زیندوو بكاتەوەو كۆمیتەی هەرێمەكان دروستبكات، كە بوونە داینەمۆی شۆڕشی نوێی گەلەكەمان. لێ بەداخەوە زۆر كەم  گرنگی و بایەخ بە مێژووی خەبات و تێڕوانین و ئەندێشەی سیاسی و فكری ئەم سەكردەی مەزنەی گەلەكەمان دراوە.

هەر بە قسە باسی كاك ئارامیان بۆ كردووم و هیچ نووسراوێك یان كتێبێكی ئەم سەركردەیەم لا نەبوو، لێ خۆشبەختانە لە ماوەی پێشوودا هاوڕێ و برای هێژام كاك یوسف محەمەد بەرزنجی، كۆمەڵێك كتێبی بەنرخی خۆی پێشكەشكردم، یەكێكش لەو كتێبانە " ئارام ، شەهیدێك لە بناری كەڵەوی دا"  بوو.
 
لەم كتێبەدا  زانیاری وورد و باشی تێدایە لە بارەی خەبات و تیێكۆشانی كاك ئارام، لە هەمانكاتیشدا  كەمێك  ئاشنا دەبین بە ئەندێشەی سیاسی وفكری ، لە هەمووشی گرنگتر دیدارێكی تێدایە، كە پێشتر لەساڵی 1976 دا لەگەڵیدا سازكراوەو زۆر باسی فكری و سیاسی تێدا كراوە. 

جێگەی ئاماژەیە ئەو دیدارە تایبەتییە پێشتر من ئاگاداری بووم ، بە تایبەتی لە سەرەتای نەوەتەكاندا، لە ناو ریزەكانی "ئاڵای شۆڕش" دا، زۆر باسی ئەو دیدارە تایبەتییە دەكرا، بەڵام بەداخەوە دەستم نەكەوت. ئێستا پاش نزیكەی بیست ساڵێك، ئەو دیدارەم دەستكەوت  و خوێندمەوە. 

لێرەدا هەوڵ دەدەم، تیشكێكی بچووك  بخەمە سەر ئەندێشەی سیاسی و فكری كاك ئارام و تێڕوانینی  بۆ شۆڕش و چەند سەركردەیەكی ناو یەكێتی و كۆمەڵە بخەمە ڕوو.

كۆمەڵێك دەستنوس و  بابەتی گرنگ
هەمیشە دوژمنە داگیركەرەكانی كورد هەوڵیانداوە، مێژووی گەلەكەمان بسووتێننو نەیهێڵن، چونكە باشیان زانیوە، هەر نەتەوەیەك خاوەنی یادەوەریی و مێژووی نەبێت، نامێنێت و لەناودەچێت. بەهۆی رەوشی نالەباری شۆڕش و نەبوونی دەزگایەكی گرنگ بۆ پاراستنی ئەرشیفی شۆڕش، زۆرێك لە مێژووی خەباتی پارتە سیاسییەكانی كوردستان لەدەستچووە، بەڵام خۆشبەختانە چەند مێژوونوس ئەرشیفیستێك لەم چەند ساڵەی دواییدا، قۆڵیان لێ هەڵماڵیوەو هەوڵ دەدەن ئەو ئەرشیفە گرنگە لە فەوتاندن رزگار بكەن، دەتوانین هەوڵەكانی كاك یوسف محمەمەد، بە یەكێك لەو هەوڵە باشانە دابنێن، كە ماوەیەكە خەریكی كۆكردنەوەی ئەو بەڵگە و نامە و بەیاننامە گرنگانەیە، كە لە چەندین شوێن تۆزی لێنیشتووەو كەسیش ئاوڕیان لێناداتەوە. 

لەم كتێبەدا كۆمەڵێك دەستووسی زۆر گرنگی تێدایە، كە لە رێگایەوە دەتوانین بە ئەندێشەی سایسی وفكری كاك ئارام ئاشنا بین.  جگە لە د ەستنووس و دیدارەكەی ، نامیلكەی " یەكێتی نیشتمانی كوردستان بۆچی" تێدایە، كەلە نووسینی سەرۆك  مام جەلالە و  كاك ئارام كردوویەتی بە كوردی، ئەم نامیلەكەیەش گرنگیی و بایەخی مێژوویی و سیاسی گەورەی بۆ یەكێتی هەیە.

تارمایی لینین
فلادیمیر لینین رابەر و سەركردەی پارتی بۆلشەفی روسیا و دواتریش سەرۆكی یەكێتی سۆڤێت و رابەری شۆڕشی ئۆكتبەری روسیا، كاریگەری گەورەی بەسەر تەواو چەپ و كۆمۆنیستەكانی سەدەی بیستەمەوە هەبووە، بە دڵناییەوە كاریگەی ئەم پیاوە گەیشتۆتە كوردستان، لەسەرووهەمووشیانەوە كاریگەری گەورەی بەسەر ئەندێشە و تێڕوانینی سیاسی و فكری كاك  ئارامەوە هەبووە. لە چەندین شوێندا وەسف و ستایشی زۆر گەورەی دەكات .  

كاك ئارام دەڵێت:
لینینی مەزن مامۆستا و پێشەوای پرۆلیتاریای جیهان و سەركردەی یەكەمین شۆڕشی سۆسیالیستی و دامەزرێنەری یەكەمین دەوڵەتی سۆسیالیست لە ژێر سایەی دەسەڵاتی پرۆلیتاریادا لە جیهاندا كە یەكیتی سۆڤێتە، ئەو نەك هەر ماركسییەكی دروست و ژیر بوو، بەڵكە بیلمەتێكی بێ هاو تاو گەشەی خوڵقێنەری بە ماركسیزم و هەموو رونتر و قوڵتر كردۆتەوە. ل 25

ئەم جۆرە قسانە تەنها كەسانی چەپ و كۆمۆنیست كردوویانە، لەمەشەوە روونتر بۆمان دەردەكەوێت، كە هزری كۆمۆنیستی بەتایبەتی لینیزم زۆر بەسەر كاك ئارامدا زاڵبووە. هەروەها لەم نامیلەكەیدا لە وتارێكدا كاك ئارام ستایشی كتێبێكی لینین دەكات كە ئەویش "دەوڵەت و  شۆڕش".

هەرچەندە لینین بەلای منەوە شایستەی ئەو هەموو ستایشە نییە و ئەو كتێبەشی لای زۆرێك لە رەخنەگرانی، بە بنەمای دەوڵەتی دیكتاتۆری لینین دادەنێن.  بەڵام قەیناكا با خاتری كاك ئارام بێت. من پشێتر وامزنیبوو  ئەو زیاتر لە ژێر كاریگەری ماوتسیتونگ دایە، لێ پاش خوێندنەوەی دەستوونەكانی بۆم دەركەوت كە زیاتر لەژێر كاریگەری لینین دا بووەو تارمایی لینین بەسەر هزر و ئەندێشەی سیاسیی  و فكریدا زاڵبووە. 

تێڕوانینی بۆ عیراق
كاك ئارام بۆچوونێكی زۆر مرۆڤانە و ژیرانەی هەبووە بۆ عیراق، ڕاستە  ئەو دژی دەسەڵاتی دیكتاتۆری و رژێمی بەعس بووە، بەڵام خاوەنی بۆچوونێكی شۆڤینی و رەگەزپەرستانە نەبووە بەرامبەر بە نەتەوەی عەرەب، لەهەمانكاتیشدا داكۆكی لە مافەكانی گەلەكەمانیش كردووە. 

كاك ئارام دەڵێت: 
مافەكانی كورد بەشێكی لە جیاكردنەوە نەهاتووی مەسەلەی مافە دیموكراتیەكانی گەلی عیراقە و دیموكراسیش بۆ گەلی عیراق بە بێ دامەزراندنی سوڵتەی ئەو چینە شۆڕشگێرانەوە كە بەشی هەرە زۆری گەل پێكدێنن نایەتە دی، نابێ هەرگیز بە تەمای ئەوەبین كە نە گەلی كورد و نە هەموو گەلی عیراق بە مافە دیموكراتەكانی بكەن لە ژێر سایەی سوڵتەی دیكتاتۆری بۆرجوازی بیرۆكراتی بەسروشت فاشی بەغدا،دەبێت هەوڵ بددەین هەمیشە نەخشەكانی شۆڕشمان بە پێی ئەم راستییە بێت. ل28

باوەڕبوون بە مافی چارەنووس
كاك ئارام لەیەك كاتدا كەسێكی چەپ بووە، لەهەمانكاتیشدا كەسێكی ناسیۆنالیست یان دەتوانین باوەڕی بە مافە رەواكانی گەلەكەی بووە،ئەمەش لەنووسینەكانیدا بە جوانی دەركەوتووە:
- دەبێت گەلی عێراق بە دیموكارسی راستەقینە بگات و گەلی كوردستانیش بە مافی بڕیاردانی جارەنووسی خۆی لە عێراق شاد بێ..ل 28 

پاشتریش زیاتر دەڕوات و دەڵێت : دەبێت كوردستانی عێراق ببێتە بنكەی شۆڕشی رزگاری گەلی سەرانسەری كوردستان و رزگاربوونی ل28

واتە كاك ئارام ویستویەتی كوردستانی عیراق ببێتە بنەكەیەك و دایكێك بۆ كوردستانەكانی تر، لێ بەداخەوە كوردستانی عیراق رزگاری بوو، بەڵام بەو شێوەیە نەبوو كە كاك ئارام خەونی پێوە دەبینی. 

بنەماڵەی بارزانی و پارتی
لەوكاتەدا پەیوەندی بنەماڵەی بارزانی و پارتی لەگەڵ كۆمەڵە و یەكێتی نیشتمانی كوردستان، زۆر خراپ بووە، هەروەها ئەو كاتەی كە كاك ئارام ئەم وتارانەی نوسیوە، تازە هەرەسی شٶرش كراوە و تەواوی خەڵكیش لە سەركردایەتی پارتی و بنەماڵەی بازرانی بێزار بوون. لەبەرئەوە لە بەشێكی زۆری نووسینەكانیدا، بەشێوەیەكی توند هێرشی كردۆتە سەر پارتی و بنەماڵەی بارزانی و بە گشتیش بۆچونی لە بەرامبەریان باش نەبووە. 

حزبی شیوعی  
حزبی شیوعی لەوكاتەدا یەكێك بووە لە حزبە سیاسییە گەورەكانی عیراق  و هەرێمی كوردستان، هەر لەو ساڵانەشدا لە بەرەیەكی سیاسی دابووە لەگەڵ بەعسییەكان، ئەمەش وایكردووە كە لە لای كاك  ئارام و ئەندامان و لایەنگرانی كۆمەڵە و یەكێتییەوە، مایە‌ی قبووڵكردن نەبێت و دژی بوەستنەوە. 

خوا هەڵناگرێت كاك  ئارامیش لەو دەستنوسانەیدا، زۆر دژی حزبی شیوعی بووەو رەخنەی توندی لێگرتوون و بە پاشكۆی حزبی بەعسی وەسفكردوون.

پارادۆكس لەوەدایە لەپەنا ئەوەی كە زۆر دژایەتی حزبی شیوعی دەكات لە هەمانكاتیشدا داوا دەكات، كە كاریان لەگەڵدا بكرێت: 
- پێویستە لەگەڵ حزبی شیوعیش هەوڵ بدەین واز لەو سیاسەتە بۆگەنە بهێنن بۆئەوەی دوژمن سووك و رووتبكرێ و بە تەنها لە ساحەكەدا بمێنێتەوە، ل122

واتە ئەو پێشوازی لە دەرچوونی حزبی شیوعی دەكات، كاتێك لە بەرەی بەعس نەمێنن.

كۆمەڵەو یەكێتی 
كاك  ئارام تێڕوانینی تەواو تایبەتی هەبووە بۆ كۆمەڵە و  یەكێتی نیتشمانی كوردستان، ئەو هەمیشە داكۆكی لە رابەرێتی كۆمەڵە كردووە لەناو یەكێتیدا، دژی پەراوێزخستن و یان لاوازبوونی كۆمەڵە بووە، ئەمەش لە چەندین شوێنی  باسیكردووە.لەمبارەیەوە دەڵێت: 
- لەگەڵ مام جەلال وا رێكەوتوین كە یەكێتی رێكخستنی فراوانی كۆمەڵە بۆ ئەوەی ڕێبازی كوردایەتی دیموكراتی بگرێتە بەر، سەركردایەتیەكەشی بە دەستی كۆمەڵە دەبێ ،،، ل124

لەبارەی كۆمەڵەشەوەدەڵێت:
- سەربەخۆیی كۆمەڵە و دەوری پێشڕەوایەتی كرێكاران بە گرنگترین مەسەلە ئەزانین   وە ئەم مەسلەیە جەوهەرییە ناكەینە قووربانی هیچ مەسەلەیەكی تر ..124

دەشڵێت:  ئەگەر فكر باش بوو، رێكخستن بەهێز بوو، مومارەسەی شۆڕشگێرانە هەبوو،گرەوی زۆرانە ئەبینەوە، ئەوانەش نەبوو، حتما بە ناچاری خەڵك دوای ئەو شەخس و لایەنە ئەكەوێ كە دیفاع لە كورد ئەكات،،، ل126
 
لە لایەكی ترەوە كاك ئارام سەرنجی هەبووە لە ناوی ئەو كەسانەی كە وەكو دامەزرێنەری كۆمەڵە و یەكێتی دادەنرێن. 

بۆچوونی بۆ چەند سەركردەیەكی یەكێتی و كۆمەڵە
كاك  ئارام بە حوكمی ئەوەی یەكێك بووە لە سەركردەكانی كۆمەڵە و یەكێتی ، ئەمەش وایكردوو كە لەگەڵ كۆمەڵێك كەسایەتی و سەركردەی كۆمەڵە و یەكێتی دا كار بكات، بەدڵنیایەوە بۆچوونی لە بارەی هەندێكیانەوە باشبووە، لە بارەی هەندێكی تریشیان بۆچوونی باش نەبووە. ئەو بە گشتی بۆچوونی باشی لە بارەی خاڵە شەهاب و ئیبراهیم عەزۆ وە هەبووە. 

بۆچوونی رەخنەگرانە بۆ كار و سیاسەتی كۆمەڵە
یەكێك لەو خاڵانەی كە دەبنە سیمای سەركردەی سەركەوتوو، داننان بە هەڵەی خۆت و باوەڕبوون بە تێزی " رەخنە  و رەخنە لەخۆگرتنە" كاك ئارامیش زۆر باوەڕی بەم تێزە هەبووەو رەخنە لە شێوازی كاری پێشووی كۆمەڵە دەگرێت و هەمیشەش بە چاوێكی رەخنەگرانەوە سەیری كارو سیاسەتی كۆمەڵەی كردووە. بۆنموونە لە بارەی بیروباوەڕی توندڕەوانەی چەپ و ماویستانە، ئەو لە كۆتاییدا تێڕوانینی گۆڕاوەو پێی باش نەبووە. 
 
لەمبارەیەوە دەڵێت:
- كۆمەڵە بۆیە دروست بوو كە رێكخراوێكی ماركسی – لینینی بێ، رێكخراوی چینی كرێكاران بێ، بەڵام بە داخەوە لە رووی فكری و سیاسی و تەنزیمیەوە هەڵەی قورس قورسی واكراوە كۆمەڵەی زۆر دواخستووە و چارەكێكی ئەركەكانی خۆی جێ بەجێ نەكردووە. ل135

لەبارە سیاسەتی ماویزیمیشەوە دەڵێت:
- لەبارە علاقەی ئومەمییەوە  شتێكی ئەوتۆ نەكراوە، هۆیەكەشی سیاسەتی هەڵەی كۆمەڵەیە، قەناعەتم هەیە ئەو هەموو ماوێتیەی دەستمان دابوویە، تا ئێستا چین مەرحەبای نەكردووین، ئەگەر وانەبووایە یەكێك لەو مەسئولانەی كۆمەڵە سەرێكیان ئەدا لە چین یان لە ئەلبانیا، بە دزی بێ یان بە ئاشكرا. ل130

چین
چین لەو ساڵانەدا ببووە قەڵایەكی گەورەی چەپ و كۆمۆنیستەكانی جیهان، بە تایبەتی ماویستەكان، كۆمەڵەش خۆی بە ماویست دادەنا، هەربۆیە زۆرێك لە هەوادارانی كۆمەڵە خۆیان بە هۆگری تێزەكانی سەرۆك ماوتسیوتنگەوە خەریكردبوو، بۆچوونێكی تەواو پۆزەتیفیان هەبووە بۆ كۆماری چین. لێ كاك ئارام  بە چاوێكی رەخنەگرانەوە سەیری ئەزموونی نوێ چین دەكات و رەخنەیان لێدەگرێت.

لەمباریەوە دەڵێت: 
- ئەوەندە ناوهێنانی ماوتسیتۆنگ بۆ، ماو خۆی ئەڵێ من ماركسیزم، ئیتر بۆ ئێمە لەهەموو عیبارەتێكا و لەهەموو موناقەشەیەكا ناوی ماو بخەینە ناو ناوانەوە، ئەم جۆرە سیاسەت و فكرەیە راست نییە ومستقبل دەری ئەخات ، سیاسەتی ئێستای چین لە شیلی و بەنگلادیش و لە ئێران لە سودان ، هی دەوڵەتێكی  ئیشتراكی راستەقینە نییە، كە بە حساب سۆڤیەتی پێ ئیشتراكی ئیمپریالییە. ل132

یەكێتی سۆڤێت
دیارە كۆمەڵە  لەو كاتەدا لە ژێر كاریگەری ئەدەبیاتی چینی سەردەمی ماودا بووە، كە زۆر دژایەتی یەكێتی سۆڤێتیان كردووە، دووبارە كاك ئارام بە چاویلكەی ڕەخنەگرانەوە   سەیری ئەم سیاسەتەی كۆمەڵەی كردووەو لەمبارەیەوە دەڵێت:
- ئێمە  لە سۆڤێت ووروژاوین و بە ڕاست و چەپ جنێوی ئەدەینێ، لەكاتێكدا لە سەركردایەتی كۆمەڵەش بپرسین بۆ سۆڤێت ئیمپریالی ئیشتراكتییە، ئەبێ بڵێ " صین مسعوره" وا ئەڵی چونكە هیچی تری پێ نییە. بەش بە حاڵی خۆم ئەڵێم ، دەوڵەتێكی وەكو سۆڤێت بە تەقلیدی چین نابێ پێی بڵێین  ئیمپریالییە، یان تحریفییە، ئەم مەسەلەیە دراسە‌ی قوڵ و ووردی ئەوێ  لە ڕووی ئابووری و سیاسی و واقعی كۆمەڵایەتیییەوە هەتا بتوانین رایەكی علمیانە مەوزوعی  پێكبهێنین و مەوقعی خۆمان دیاری بكەین ،،ل 133

پێشبینییەكان بۆ ئێران و توركیا
هەمیشە سیاسیە سەركەوتوووەكان ئەوانەن كە بتوانن پێشبینی بۆ رۆژانی داهاتوو بكەن ، ئەوانەی كە تەنها لە چاویلكەی ئەمڕۆوە سیاسەت دەكەن و ناتوانن دوارۆژ بخوێننەوە، سەركەووتو نابن. كاك ئارام كەسێكی زیرەك بووەو توانیویەتی كۆمەڵێك پێشبینی باش بۆ رەوشی سیاسی كوردستان و ناوچەكە بكات، بە تایبەتی بۆ هەردوو دەوڵەتی ئێران و توركیا. 

لەمبارەیەوە دەڵێت:
- بە دوور نازانرێ لە ئێران و توركیا گۆڕانی گەورە رووبدات، خەڵك لەو دوو حكومەتە لە شاو فاشیستەكانی تروكیا زۆر پڕە، ئێران حەرەكەی ماركسی و دیموكراتی و دینی تیایە، توركیا حەرەكەی چەپ زۆر بە قوەتی تیا، كوردستانی توركیاش جومجۆڵی سیاسی و نەقابی تێ كەوتووە، هەرچەن بە ووردی مەعلموتمان نیە، بەڵام ئومێدمان هەیە گۆڕان ببێ قازانجی زۆری تیایە ل 123.
 
بۆچوونی بۆ خەڵكی جاش و  خۆفرۆش
هیچ سەركردەیەكی كوردم نەدیوە هێندەی كاك ئارام دژی خەڵكی جاش و خۆفرۆش قسەی كردبێت و هەڵوێستێكی توندی هەبوو بێت.  لە وتارێكیدا بەناوی " با پیلانەكانی دوژمن گۆڕكەین"  لە بارەی خەڵكی خۆفرۆش و جاشەوە دەڵێت:
- تا ئێستا هیچ كەسێك و هیج تاقمێك لە سایەی خۆ فرۆشتن و  خیانەت لە میلەت كردنەوە لەسەر حسابی خوێنی رۆڵە تێكۆشەرەكانی گەل ، نەیتوانیوە نە ژیانی خۆشی و كامەرانی وە نە سەربەرزی و سەربوستی دەستگیر بێ لە ریسوا بوون و تیاچوون بەو لاوە..ل 44    

دواتریش باس لە  خراپی بوونی كەسانی خۆفرۆش دەكات لە ناو بزووتنەوەی شۆڕشگێریدا و دەڵێت:
- هەموو بزووتنەوەیەكی شۆرشگێرانەی  راستیش  كە كەسانی وا ڕەوشت نزم و خۆفرۆش تێكەڵاوی  بێت لاواز ئەبێت. بە پێچەوانەوە بە جیابوونەوە دووركەوتنەوە و دەركردنی ئەو كەسانە بزووتنەوەی شۆڕشگێری راستەقینە  بەهێزتر ئەبێت ،چونكە ئەركی بزووتنەوەیەكی وا لەوە گرنگتر و پیرۆزترە  كە بە كەسانی وا بەجێ بێت. ل 44

بەداخەوە كاك ئارام لە لایەن ئەو كەسە جاش و  خۆفرۆشانەوە شەهید كرا و تەنها 250 دیناریشیان وەكو پاداشت وەرگرتووە. 

ئارام و خەڵكی گوندنشین
دیارە كاك  ئارام لە تەواوی نووسینەكانیدا باس لەوە دەكات، كە پێویستە كۆمەڵە پشت بە خەڵكی هەژار و زەحمەتكێش و  جووتیاران ببەستێت و ئەم بزووتنەوەیەش لە خزمەتی ئەواندا بێت، بە شێوەیەكی پراكتیكیش، ئەمەی لە سیاسەتی رۆژانە جێبەجێكردووە. وەكو كاك حەمە سەعید كە هاورێیەكی نزیكی كاك ئارام بووە باسی دەكات و دەڵێت :
- هەمیشە كاك ئارام كاتێك  كە دەچوینە لادێكانەوە، بیری لە دانانی پرۆژەی خزمەتگوزاری بۆ گوندەكان كردۆتەوە، بۆ نموونە ناردوویەتی لەناو شار سۆندە بهێنن و ئاویان لە كانیاوەكانەوە بۆ ناو گوند راكێشاوە. یان ئێمە هەندێك جار كە ئەچوینە دێكانەوە خەڵكی خەریكی دروێنە بوون و  یان خەریكی جۆگە پاكردنەوە وئیشكردن بوون ، كاك ئارام ئەیگوت: با بچین هاوكاریان بكەین،،ل 200

لەمەشەوە بۆمان دەردەكەوێت، كە كاك  ئارام چ سەركردەیەكی خاكی بووە، چەندە خۆی لە خەڵكی هەژارو جووتیار نزیك كردۆتەوەو هەمیشەش ویستویەتی بەشێك بێت لەوان نەك بە پێچەوانەوە. 

نەوەی كۆن و نەوەی نوێی سەركردە
كاك ئارام لە ساڵی 1947 لەدایك بووە، كاتێك هاتۆتە ناو ریزەكانی كۆمەڵەوە، تەمەنی لە بیستەكاندا بووە، لەوكاتەدا كۆمەڵە خۆی وەكو نوێنەری نەوەی نوێ دادەنا و دژی سیاسەتی نەوەی كۆن بووە كە پارتی و بنەماڵەی بارزانی سەركردایەتییان دەكرد.  لەمبارەیەوە دەڵێت: 
- دونیا وەكو جاران نەماوە تا سەركردە كۆنەكان وابزانن وەكو مەلیكی هەندێ وڵات وان بۆ هەتا هەتایە هەڵبژێرابن بۆ مەلیكی . ل127 

كاك ئارام و شیعر و هونەر
كاك ئارام كەسێكی ڤرە بەهرە بووەو تەنها كەسێكی سیاسی و رۆژنامەنووس نەبووە، بگرە لەیەك كاتتدا خاوەنی كۆمەڵێك بەهرەو توانای زۆر بووە. ئەو تەنها لە رێگای چەك و نووسینەوە خەباتی نەكردووە، بگرە هەوڵیشداوە گرنگی بە هونەر و ئەدەبی شۆڕشگێریش بدات، بۆ نموونە سرودی " رێگای خەبات" لە لایەن كاك ئارام و كاك سالار عەزیزەوە دانراوە،واتە گرنگی   و رۆڵی ئەدەب و هونەری شۆرشگێری زانیوەو هەوڵیداوە  گەر بەشێوەیەكی كەمیش بێت، گرنگی پێبدات.

كاك ئارام لەیەك كاتدا پێشمەرگە و سیاسەتمدار و رۆژنامەنووس و هونەر دۆست بووە، هەموو ئەم سیفات و بەهرانەش ، زۆر بەدەگمەن لە یەك كەسدا كۆدەبێتەوە. 

چەند سەرنجێك
دیارە لە پاش خوێندنەوەی ئەم كتێبە چەند سەرنجێكم لادروستبوو، بە تایبەتی لەرووی زمان و فكرییەوە. لە رووی زمانەوە ، دەبێت خوێنەر كەمێك بە ووردییەوە سەیری دەقەكان بكات، بزانێت كە ئەو دەستەواژە و چەمكانە لەو كاتەدا بەكارهاتوون، شتێكی ئاسایی بووە، بە بڕاوی من باشتر بوو كاك یوسف پەراوێز یان فەرهەنگێكی بۆ ئەو وشانە بكادایەتەوە. 

لە رووی فكریشەوە كاك ئارام لە تەواوی دەستنووسەكانیدا بە هیچ شێوەیەك باسی مافی ژنان  و كێشەكەیان ناكات لە هەرێمی كوردستان، تەنانەت لەناو ئەو نامیلەكەیەشدا كە بە بەردی بناغەی یەكێتی دادەنرێت، ئەم باسە نەكراوە، لە كاتێكدا، هەمیشە پارتە چەپەكان كێشەی ژنان بە بەردی بناغەی كاركردنیان دادەنێن. بەلامەوە سەیربوو  كاك ئارم هیچ قسەیەكی لەمبارەیە نەكردووە.

هەر لە رووی فكریەوە، كاتێك من ئەو وتارانە و نامیلكانە دەخوێنمەوە كە كۆمەڵە و یەكێتی لەساڵانی و حەفتاو هەشتاكاندا دەریانكردووە، كە یەكێتی ئەمڕۆش دەبینم،  تەواو پێچەوانەی ئەو سیاسەت و  فكرانەیە، كە  كاك ئارام و پێشتر كۆمەڵە و یەكێتی خەباتیان بۆ كردووە. كاك ئارام هەمیشە داكۆكی لە خەڵكی هەژارو ستەمدیدە كردووە، دژی چینی بۆرجوازی بووە،  دژی حوكمی بنەماڵە بووە، پشتگیری نەوەی نوێی كردووە.
 
لێرەدا پرسیاری گرنگ ئەوەیە، ئەگەر یەكێتی و كۆمەڵە لە سەرەتادا لەسەر بنەمایەكی فكری بەهێز پەروەردە كرابێت، چۆن دەبێت كاتێك دەسەڵات دەگرێتە دەست، بە دوورو نزیك لەو دروشم و فكرەیە نزیك نەبێتەوە، بگرە دژیشی بوەستێتەوە؟! یەكێتی ئێستا تەواو نامۆیە بەو یەكێتییەی كە كاك ئارام، باسی دەكات. راستە زۆر پارتی سیاسی جیهان بۆچوونی سیاسی خۆیان گۆڕیوە بەڵام هێندە لە مێژووی خۆیان دوور نەكەوتوونەتەوە، بۆنموونە كە سەیری حزبی شیوعی دەكەیت راستە كەمێك گۆڕانكاری لە سیاسەت و فكریدا كراوە، بەڵام بەو شێوەیە نییە، كە تەواو نامۆ بێت بە مێژووی خۆی.

لە رووی شێوازی نووسینی ئەم كتێبەشەوە، جگە لەوەی دەستخۆشی لە كاك یوسف دەكەم و كارێكی باشی كرودوە،بەڵام چەند  سەرنجێكم هەبوو ، بۆ نموونە لە بەرگی پێشەوە نووسراوە : ساخكردنەوە و نووسینی یوسف محەمەد بەرزنجی. راستە  ئەم كارە دەچێتە قاڵبی ساخكردنەوەوە، بەڵام ناچێتە قاڵبی نووسینەوە، چونكە ناوەڕۆكی كتێبەكە  لە لایەن كاك ئارامەوە نووسراوە نەك كاك یوسف .

هەروەها باشتر بوو هەموو وتارەكان بەیەكەوە بنووسێت، نەك وەكو رۆژنامە مامەڵەیان لەگەڵدا بكات، بەشێكی نووسینەكان لە لاپەڕەیەك دانراوە ، پاشماوەكەی لە چەند لاپەڕەیەكی تردایە. ئەمەش كەمێك سەر لە خوێنەر تێكدەدات.

دوا قسە
بە دڵنیاییەوە كاك ئارام خاوەنی ئەندێشەیەكی سیاسی و فكری جوان و پیرۆز بووە، خەونێكی مرۆڤانەشی بۆ داهاتووی گەلەكەی هەبووە، لەهەمانكاتیشدا كەسێكی شۆرشگێڕ و قارەمان بووە، هەر لەپێناوی ئەو خەون و ئەندێشانەیدا، گیانی پاكی كردۆتە قووربانی گەل و فكرە پیرۆزەكەی.

هەزاران سڵاو لە گیانی پاكی كاك ئارام و هەموو شەهیدانی تری كوردستان.

سەرچاوە:
ئارام،، شەهیدێك لە بناری كەڵەوانێ دا. ساخكردنەوەو نووسینی : یوسف محەمەد بەرزنجی .  چاپی یەكەم . چاپخانەی كارۆ . سلێمانی . 2015

بەپەلە