شارپرێس: نیقاش
عێراق بەڕەسمی‌و بەنابەدڵی پابەندبوونی بەسزاكانی ئەمریكا لەسەر ئێران راگەیاند كە ئەوەش بڕیارێكی ئاسان نییە بۆ وڵاتێك حزبە شیعە حوكمڕانەكانی پەیوەندی پتەویان لەگەڵ ئێران هەیە.

سێشەممەی رابردوو سزا ئابوورییەكانی ئەمریكا لەدژی ئێران كەوتە بواری جێبەجێكردنەوە، چاودێرانیش زۆر لە لێكەوتەكانی نیگەرانن، چونكە عێراق سنوورێكی وشكانی بەدرێژی (1458 كم) لەگەڵ ئێران هەیە‌و سیستمە سیاسییەكەشی لەدوای ساڵی 2003وە لەسەر هەژموونێكی رەگداكوتاوی ئێران بنیاتنراوە‌و سیستمە ئابوورییەكەشی تا رادەیەكی زۆر پشت بە هەناردەكانی ئێران دەبەستێت.

نامۆ نییە كە عێراق سەرەڕای ئەوەی هاوپەیمانی ویلایەتە یەكگرتووەكانە، تەحەفوزی خۆی لەبەرامبەر بڕیارەكەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا سەبارەت بە كشانەوە لە رێككەوتنی ئەتۆمی لە ئایاری رابردوودا راگەیاند، بگرە ئیبراهیم جەعفەری وەزیری دەرەوە بڕیارەكەی ئەمریكای بە "گەمژانە" وەسف كرد، چونكە عێراق لە هەموو لایەك زیاتر دەزانێت ئەو سزا ئابووریانە مانای چی دەگەیەنن‌و لێكەوتەكانی ئەو ململانێیە لەسەری باش دەزانێت.

حكومەتی عێراق هیچ بژاردەیەكی لەبەردەمدا نەبوو تەنیا پابەندبوون بە سزاكانی ئەمریكاوە نەبێت ئەویش لەترسی هەر كاردانەوەیەكی توڕەی ئەمریكا كە  ببێتە هۆی زیانگەیاندن بەو سەقامگیرییە رێژەییەی وڵاتەكە بەخۆوەی دەبینێت لەدوای شەڕی دژ بە رێكخراوی "داعش" بە یارمەتی "هاوپەیمانی نێودەوڵەتی" كە واشنتۆن رێبەرایەتی دەكات.

سەعد حەدیسی وتەبێژی حكومەتی عێراق بە "نیقاش"ی وت: "حكومەتی عێراق باوەڕی بە سوودی سزا ئابوورییەكان نییە، چونكە بەزۆری بارگرانی زیاتر لەسەر گەل دروست دەكەن، بەڵام ئێمە پابەندیان دەبین بۆ پاراستنی بەرژەوەندی نیشتمانیمان".

حەدیسی وتیشی: "ئەو سزایانەی پەیوەندییان بە مامەڵەی بانكییەوە هەیە عێراق پابەندیان دەبێت، هیواداریشین كێشەكە لەڕێی دیالۆگ و كەناڵی دیپلۆماسییەوە چارەسەر بكرێت كە دروشمێكە حكومەتی عێراق پابەندی دەبێت".

بەڵام پرسیارە گەورەكە ئەوەیە ئایا عێراق بەكردەوە دەتوانێت پابەندی ئەم سزایانە بێت؟ بەتایبەتی كە سیستمی بانكی لە وڵاتەكەدا سەنگین نییە‌و بە تێوەگلان لە پرۆسەی رۆژانەی سپیكردنەوەی پارە تۆمەتبار دەكرێت، هەروەك بەشێك لەو گرووپە عێراقییانەی سەر بە ئێرانن‌و هەژموونێكی بەرفراوانیان لەسەر زەوی هەیە، سزاكانی ئەمریكا بە دەستدرێژی بۆسەر "سیمبولی شیعەبوون‌و مقاوەمەت" لەقەڵەم دەدەن.

عێراق بانكێكی ئێرانییە
لە مانگی ئابدا حەمید حسێنی سەرۆكی ژووری بازرگانی ئێران رایگەیاند وڵاتەكەی رۆژانە بە بەهای 20 ملیۆن دۆلار كاڵا هەناردە دەكات (واتە نزیكە 7 ملیار دۆلاری ساڵانە) وتیشی: عێراق دووەم گەورەترین وڵاتە كە ئێران كاڵای بۆ هەناردەكات‌و كاڵاكانیش بریتین كەلوپەلی بیناسازی‌و بەربوومی پترۆڵی‌و خۆراك.

ساڵانێكە عێراق بەشێوەیەكی سەرەكی پشت بە ئێران دەبەستێت لە دابینكردنی پێداویستی رۆژانەی لە خۆراك، چونكە قەیرانی وشكەساڵی لە دەیەی رابردوودا كەرتی كشتوكاڵی بەشێوەیەكی نیمچە تەواو لەناوبردووە‌و جووتیاران وازیان لە پیشەكەیان هێناوە‌و كەرتی پیشەسازیش بەهەمان شێوە، ئەمەش وایكردووە وڵاتەكە پشت بە هاوردەكردن ببەستێت، كارێكی قورسیشە بۆ ئێران‌و عێراق ئەم ئاڵوگۆڕە بازرگانییە رابگرن.

ئەنوەر كازم پسپۆری ئابووری بە "نیقاش"ی وت: "ئێران هەوڵ دەدات هەرەسهێنانی دراوەكەی رابگرێت لەڕێی بەدەستهێنانی دۆلار بەهەر نرخێك بێت، عیراقیش نزیكترین وڵاتە لێیە، بۆیە هەوڵ دەدات دۆلار بەدەستبهێنێت لەڕێی زیادكردنی هەناردەكانی بۆ عێراق‌و وڵاتانی دیكەی هاوپەیمانی وەك ئەوەی لە ساڵی 2009دا روویدا كاتێك سزای هاوشێوەی ئەمانەی ئێستای بەسەردا سەپێندرا".

كازم وتیشی: "لە دەیەی رابردوودا ئێران سوودی لە عێراق وەرگرتووە لەڕێی هەناردەكردنی چەندین تۆن كاڵاوە كە دیارترینیان ئەو ئۆتۆمبێلانەن كە شەقامەكانی عێراقیان تەنیوە، دواتریش دەركەوت كە خراپ دروستكراون، بەڵام نرخە هەرزانەكەیان پاڵی بە هەزاران عێراقییەوە ناوە كە بیكڕن، دەرئەنجامیش عێراق دۆلاری زیاتری لەدەست دا‌و بەهۆی ئەو ئۆتۆمبیلانەشەوە زیانی لێكەوت".

بەڵام كازم ئاماژە بۆ پرسێكی مەترسیدارتر دەكات كە ئەویش سپیكردنەوەی پارە‌و گواستنەوەی دۆلارە لە عێراقەوە بۆ دەرەوە لەڕێی زیادكردنی رۆژانەی فرۆشتنی دۆلار لە عێراق كە رووبەڕووی رەخنەی زۆر بووەتەوە بەهۆی نەبوونی مەرجی توندەوە، چونكە بانكی ناوەندی بەپێی میكانیزمێكی ناڕوون رۆژانە نزیكەی 200 ملیۆن دۆلار بە بانك‌و كۆمپانیاكانی ئاڵوگۆڕی دراو دەفرۆشێت.

بەدرێژایی ساڵانی رابردوو پەرلەمان گفتوگۆی لەبارەی ئەم پرسەوە كردووە، بەڵام بەبێ چارەسەر ماوەتەوە، لەوبارەیەشەوە پەرلەمانتار مشعان جبوری ئەندامی لیژنەی نەزاهە لە پەرلەمان دەڵێت: "كەس ناتوانێت رێ لە زیادكردنی فرۆشتنی دراو بگرێت، چونكە چەند سیاسییەك بانكی وەهمیان هەیە‌و سوودی لێ دەبینن".

گۆڕەپانی ململانێیەكی چەكداری
هێشتا عێراقییەكان یادەوەرییە خراپەكانی ساڵانی توندوتیژی تایفیان هەڵگرتووە‌و لەیادیانە چۆن شارەكانیان ببوونە گۆڕەپانی جەنگێك كە گرووپە شیعەكانی سەر بەئێران لەدژی هێزەكانی ئەمریكا بەڕێوەیان دەبرد لەململانێیەكدا كە هیچ بەرژەوەندییەكی عێراقییەكانی تێدا نەبوو.

بەرزبوونەوەی ژمارەی كوژراوانی ئەمریكا لە ساڵی 2007 دا حكومەتی عێراقی ناچار كرد هەوڵی كۆكردنەوەی ئەو دوو نەیارە بەشەڕهاتووە لەسەر مێزی گفتوگۆ بدات، بەكرداریش دیدارێكی مێژوویی لە نێوان هەردوو باڵیۆزی واشنتۆن‌و تاران بەسەرپەرشتی حكومەتی عێراق بەڕێوەچوو بۆ راگرتنی توندوتیژی، بەڵام كۆبوونەوەكە مەبەستەكەی بەدینەهێنا.

ئەمڕۆش هێشتا بەدەیان گرووپی شیعەی سەر بە ئێران هەن هەڕەشە لەو هێزانەی ئەمریكا دەكەن كە ئێستا لە عێراقدان هەرچەندە ژمارەیان‌و ئەركەكانیشیان جیاوازن لە 10 ساڵ لەمەوبەر، چونكە ئەمڕۆ ژمارەیان لە شەش هەزار تێناپەڕێت‌و ئەركی راوێژكاری ئەنجام دەدەن‌و لەگەڵ ئەوەشدا بەردەوام هەڕەشەیان لێدەكرد، ئەم گرووپانەش گوشار لە حكومەت دەكەن بۆ دەركردنی ئەو هێزانە بەوپێیەی داگیركارن.

چەند رۆژێكە كەناڵەكانی راگەیاندنی سەر بە گرووپە شیعە عێراقییەكان بانگەشە بۆ هەواڵی ئەوە دەكەن كە ویلایەتە یەكگرتووەكان بەنیازە رێكخراوێكی تیرۆریستی نوێ لە عێراق دابمەزرێنێت تا ببێتە پاساوێك بۆ مانەوەی لە وڵاتەكەدا، لەو بارەیەشەوە مانگی رابردوو بەرپرسانی "كەتائیب حزبوڵڵا" بە وەفدێكی نەتەوە یەكگرتووەكانیان راگەیاند كە "رێگە نادەن رێكخراوێكی تیرۆریستی نوێ بە سەرپەرشتی ویلایەتە یەكگرتووەكان لەدایك ببێت" لەڕاستیشدا ئەم هەواڵانە بەشێكن لەو پروپاگەندانەی لەكۆتایی ساڵی رابردوو لەدوای كۆتاییهاتنی شەڕ لەدژی "داعش"وە دەستیانپێكردووە.

لە ئایاری رابردووشدا چەند پەیجێكی سەر بەو گرووپانە گرتەیەكی ڤیدیۆییان بڵاوكردەوە كە تێیدا فڕۆكەیەكی ئەمریكی لە ئەنبار دەنیشێتەوە، گرووپەكان وتیشیان ئەو فڕۆكەیە چەكدارانی "داعش" دەگوازێتەوە، ئەوەش هاوكات بوو لەگەڵ داواكاری سەركردەكانی ئەو گرووپانە بۆ چوونەدەرەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە وڵاتەكە ئەگەرنا دەكرێنە ئامانج.

بوونی هێزەكانی ئەمریكا لە ئەنبار لە بنكەی "عەین لئەسەد"دا چڕبووەتەوە كە مەشق بە هێزە ئەمنییەكانی عێراق‌و جەنگاوەرانی عەشایر دەكەن‌و زانیاری هەواڵگری سەبارەت بە شوێنی توندڕەوان دابین دەكەن، ئەو ئەركانەش وەك رەشید مەحلاوی یەكێك لە جەنگاوەرانی عەشایر لە ئەنبار دەڵێت ناكرێت دەستبەرداریان ببن.

مەحلاوی بە "نیقاش"ی وت: "رەوشی ئەمنی لە ئەنبار باشە، بەڵام بەردەوامبوونی مسۆگەر ناكرێت، بوونی هێزەكانی ئەمریكا گرنگە، كێشەی سنووری دوور‌ودرێژیش لەگەڵ سوریا مەترسیدارە‌و بەبێ شارەزایی ئەمریكا ناتوانین سنوور بپارێزین، بەڵام بەنیگەرانییەوە لە هەڕەشەكانی هەندێك گرووپی چەكداری عێراق دەڕوانین سەبارەت بە بەئامانجگرتنی ئەو هێزانە‌و داواكاری دەرچوونیان لە ئەنبار".

مەحلاوی وتیشی: "10 ساڵ لەمەوبەر گرووپی چەكداری سوننە‌و شیعە هەبوون لەدژی هێزە داگیركارەكانی ئەمریكا دەجەنگان، بەڵام ئەو هێزانەی ئەمڕۆ لێرەن داگیركار نین، بەڵكو راوێژكارن‌و بە رەزامەندی حكومەتی عێراق لێرەن، دەشترسین ئێران بەهۆی ئەو سزا ئابوورییانەی بەم دواییانە بەسەریدا سەپێندران، هەندێك لە گرووپەكان هان بدات بۆئەوەی هەڕەشە لە هێزەكانی ئەمریكا بكەن، چونكە عێراقییەكانن كە باجەكەی دەدەن".