توێژەر؛ بەڵێن عزەت میکە

هەرێمی کوردستان وەکو کیانێکی فیدراڵی لەناو  دەوڵەتی عێراقدا دوچاری چەندین نادادپەروەریی‌و ستەم بوەتەوە، لەماوەی 20 ساڵی ڕابردودا کە دەستور مافی فیدراڵیی بەهەرێمی کوردستان داوە، هیچکات نەبوە ئاستەنگ‌و گرفت بۆ هەرێمی کوردستان دروستنەکرێت، هەرجارەو بەبیانوو و پاساوو هۆکارێک کێشە دروستکراوە.

لەماوەی ئەو 20 ساڵەدا سروشتی ئەو کێشەو گرفتانەی بۆ هەرێمی کوردستان دروستکراون، دەکرێن بەچەند قۆناغێک، قۆناغی یەکەم بریتیبوو لەپرسی ڕێکخستنی دەسەڵات‌و پەیوەندییەکانی نێوان هەرێم‌و بەغدا، ئەوەش زیاتر دیوێکی سیاسیی هەبوو، لەشێوازی بەشداریکردن‌و چەسپاندنی هەردوو بنەمای فیدراڵی‌و دینوکراسیی تەوافوقی خۆی دەبینییەوە.

قۆناغی دوەمیش لەسەرهەڵدانی کێشەی هەرێم‌و بەغدا لەبارەی کەیسی نەوت خۆی دەبینێتەوە، بەشێوەیەک کە بوە سەرەتای قۆناغێکی ئاڵۆزو کارگەیشتە بڕینی بودجەی هەرێم‌و لەڕوی سیاسییشەوە لێکەوتەی گەورەی نەرێنی هەبوو.

قۆناغی سێیەمیش کە ئێستا تێیدا دەژین قۆناغی هەنگاونانە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان‌و یەکخستنی تێگەیشتنەکان، لەم قۆناغەدا هەرێمی کوردستان هەوڵی چارەسەرکردنی کێشەکانی پەیوەست بەدۆسێی نەوت‌و شایستە داراییەکان‌و پرسە کارگێڕییەکان دەدات، لەئاستی حکومەتی عێراقییش نییەتێکی لەوشێوەیە هەیە، بەڵام دەوڵەتی قووڵ‌و هێڵی بە‌هێزی سیاسیی لەناو حکومەت‌و نوخبەی سیاسییدا، ڕێگرە لەگەشەکردنی ئەو بیرۆکەیەو هەرکاتێک هەنگاوێک بەرەو پێشەوە لەو بوارەدا دەنرێت، ئاستەنگێکی گەورەتر لەسەر ڕێگەی پێشکەوتنەکە دروستدەکرێت.

ئەم پەیوەندییە ناسەقامگیرە لەماوەی زیاتر لە 10 ساڵی ڕابردودا گەورەترین لێکەوتەی لەسەر ئابووریی هەرێمی کوردستان و دۆخی (ئابووریی کۆمەڵایەتیی) هەبووە، چوونکە ئەو پرسەی کە لەنێوان هەرێم و بەغدادا لەم 10 ساڵەدا بووەتە کێشە راستەوخۆ پەیوەندی بە ژیانی هاووڵاتییان هەیە بەپێچەوانەی پرسەکانی دیکەی وەکو مادەی 140 و بەشداریی سیاسی و چەندین پرسی دیکە. لەم روانگەیەوە گرنگە بە داتا و ژمارەی ورد و باوەڕپێکراو باس لەو لێکەوتانە بکرێت و شەنوکەو بکرێن بۆئەوەی لە قووڵایی کاریگەرییەکانی ئەو سیاسەتە تێبگەین کە بەغدا بەرامبەر هەرێمی کوردستان گرتوویەتییەبەر.

ئەو داتایانەی کە بۆ ئەم توێژینەوەیە پشتیان پێ بەستراوە، نوێترین داتان، پشتبەستن بە چەند سەرچاوەیەکی فەرمیی داتا کە ئەمانەن؛ ئەنجامی سەرژمێریی گشتیی دانیشتوانی ئاڤاهی کە ساڵی 2024 لە سەرتاسەری عێراق بەڕێوەچوو، رووپێوی هاوبەشی نێوان بانکی جیهانیی و دەستەی ئاماری هەرێم و دەزگای ئاماری عێراقی، داتای مانگانەی دەستەی ئاماری هەرێمی کوردستان لەبارەی رێژەی هەڵاوسان و پێوەری نرخی بەکاربەر. 
 
شۆکی ئابوریی بەر خێزانەکان کەوتوە
دواکەوتن و بڕین و کەمکردنەوەی مووچە، دەبێتە هۆی درووستکردنی دۆخێکی ناسەقامگیر و نائارامی ئابووری لەناو خێزانەکاندا، چوونکە هەموو خیزانێک پلانێکی دیاریکراوی خەرجی و داهاتی هەیە، پلانەکە ئەگەر هەڕەمەکی بێت یان دیراسەکراو، هیچ لەو راستییە ناگۆڕیک کە هەموو خێزانێک دەبێت بەپێی پلانی خۆی کە پشتبەستە بە ئاستی داهاتەکەی، خەرجییەکانی ئەنجام بدات.

واتە کارلێکەری سەرەکیی بۆ دانانی پلانی ئابووریی خێزانەکان، بریتییە لە سەرچاوەی داهات و بڕی داهاتەکە و سەرچاوەی دەستکەوتنەکەی، لەم روانگەیەوە لەماوەی نزیکەی 10 ساڵی رابردوودا خێزانەکانی هەرێمی کوردستان کە ئێستا ژمارەیان ملیۆنێک و 379 هەزار و 163 خێزانە دووچاری شێوان و تێکچوونی پلانی ئابوورییان بوونەتەوە، چوونکە لە زۆربەی حاڵەتەکاندا دڵنیا نەبوون لە وەرگرتنی مووچەکانیان لە کاتی خۆی و بە هەمان ئەو بڕەی کە دیاریکراوە. ئەمە لە زانستی ئابوورییدا بە (شۆکی ئابووریی خێزانەکان) پێناسەکراوە.

لەدوایین ڕوپێویدا دەرکەوتوە، دانیشتوانی هەرسێ پارێزگای هەولێر و سلێمانی و دهۆک بە پارێزگای هەڵەبجەشەوە کە لەسەر سلێمانی هەژمار کراوە، زۆرترین رێژەی هەستکردن بەو شۆکە ئابوورییە لەناو خێزانەکاندا هەبووە. بەشێوەیەک؛ لە دهۆک و هەولێر کاریگەری شۆکە ئابووریەکە کە بەهۆی نەدان و دواکەوتنی مووچەوە دروستبووە، لێکەوتەی لەسەر 20%ی خێزانەکان هەبووە، لە سلێمانیش نزیکەی 15% بووە، ئەوە لەکاتێکدا کە بە تێکڕا لە عێراقدا کاریگەرییەکە کەمتر بووە لە 5% و لە پارێزگایەکی وەکو بەغداد یان واست و بەسرە، کاریگەرییەکە نزیک بووە لە سفر.

ئەو شۆکە ئابوورییە کە لە هەرێمی کوردستان بەهۆی بڕین و دواکەوتن و کەمکردنەوەی مووچە روویداوە، بەدوای خۆیدا چەندین لێکەوتەی دیکەی هێناوە، چەندین لێکەوتەی کۆمەڵایەتی لەسەر خێزان و تاکەکان هەبووە، تەنانەت کاریگەری لەسەر قەبارەی خێزان و هەڵسوکەوتی بەکارهێنانیان هەبووە.

 
قەرزکردن بۆ پڕکردنەوەی پێویستییەکان
لەکاتی دواکەوتن و بڕین و کەمکردنەوەی مووچەدا، خێزانەکان ناچار دەبن پەنا بۆ چەندین رێگە ببەن بۆ پڕکردنەوەی پێویستییەکان و ئەنجامدانی ئەو خەرجییانەی کە پێویستیی سەرەکیین و ناتوانرێت کەم بکرێنەوە یان دەستبەرداریان ببین، لەناو ئەو رێگایانەی کە بۆ پڕکردنەوەی پێداویستییەکان بەکاردەهێنرێن، قەرزکردن یەکێکە لە شێوازە باوە کلتورییەکان.

لە زۆربەی حاڵەتەکاندا قەرزکردن بۆ پڕکردنەوەی پێویستییەکان لەناو خێزانە هەژار و ئاست ناوەندەکاندا روودەدات، ئەو قەرزکردنەش بەشێوەیەکی راستەوخۆ پەیوەندی بە دواکەوتنی مووچەوە هەیە، چوونکە ملیۆنێک و 379 هەزار و 163 خێزان لە هەرێمی کوردستان هەن، لە هەمان کاتدا ملیۆنێک و 251 هەزار مووچەخۆر هەن، واتە ئەگەر بەشێوەیەکی تێکڕا وەری بگرین زیاتر لە 90%ی خێزانەکانی هەرێمی کوردستان مووچەخۆریان تێدایە، بەوەش دواکەوتنی مووچە یان بڕین و کەمکردنەوەی، دەبێتە هۆی ئەوەی 90%ی خێزانەکان بەشێک یان هەموو داهاتەکەیان لەدەستبدەن، زۆرێک لەوانەش ناچار دەبن بۆ پڕکردنەوەی ئەو بۆشایەی کە دروستبووە پەنا بۆ قەرزکردن ببەن.

لە رووپێوییەکەدا هاتووە کە دانیشتوانی هەریەک لە پارێزگاکانی دهۆک، هەولێر، ئەنبار و سلێمانی لە ئاستی عێراقدا زۆرترین جار پەنەیان بۆ قەرزکردن بردووە، بە واتایەکی دیکە، لە چوار پارێزگای عێراق کە خێزانەکان زۆرترین قەرزیان کردووە، سیانیان لە هەرێمی کوردستانن.

وردەکاری ئامارەکە بەم شێوەیە؛ لە دهۆک 61.2%ی دانیشتوان لە ماوەی ساڵێکدا ناچاربوون قەرز بکەن، رێژەکە بۆ هەولێر 51% و بۆ سلێمانیش 36.3% دەبێت، واتە لە سەرتاسەری هەرێمی کوردستان بە نزیکەی نیوەی خێزانەکان ناچاربوون قەرزبکەن، لەکاتێکدا کە لە پارێزگایەکی وەکو کەرکوک کە لەڕووی کۆمەڵایەتی و پێکهاتەی خێزانەوە زۆر نزیکە لە هەرێمی کوردستان تەنیا 2.3%ی خێزانەکان ناچار بە قەرزکردن بوون، لە بەغدای پایتەختی عێراقیش رێژەکە 4.7% تێنەپەڕیووە.

قەرزکردن لێکەوتەی گەورەی ئابووریی و کۆمەڵایەتی و دەروونی لەسەر خێزان و تاکەکان بەجێدەهێڵێت، هەندێک لە لێکەوتەکانی بەخێرایی دەردەکەون و هەندێکیشیان درێژمەودا و دوورخایەنن، دەکرێت لە داهاتوودا ئەو قەرزە گەورەیەی کە بەسەر هاووكاتییانی هەرێمی کوردستاندا هاتووە، بىێتە مایەی زیادبوونی خەرجییەکانیان لە داهاتوودا بەهۆی دانەوەی قەرزەکان، بێبەشبوونی خێزان لە پاشەکەوت، نەبوونی سەقامگیری دارایی خێزان و تەنانەت پەنابردنە بەر وەرگرتنی پارە بە سوو.

کەمکردنەوەی پشتبەستن بەموچە
یەکێک لە لێکەوتە هەرە دیارەکان کە تەنیا بە سەرنجدانێکی سەرپێیانە بۆت روون دەبێتەوە ئەوەیە کە دانیشتوانی هەرێمی کوردستان لە ئەنجامی ئەو دۆخە ئابوورییەی لە رابردوودا دروستبووە و تا ئێستاش بەردەوامە، ناچار بوون بەدوای سەرچاوەی جێگرەوەی داهاتدا بگەڕێن و پلانی ئابووری خۆیان وا رێکبخەن کە بێجگە لە مووچە، سەرچاوەی دیکەی داهاتیان هەبێت.

ئەم پەنابردنە بۆ دۆزینەوەی سەرچاوەی دیکەی داهات، هەنگاوێکی لۆژیکییە و رێگەیەکی گونجاوترە لە قەرزکردنی بەردەوام، لە ئەگەری ئاساییبوونەوەی دۆخی دابەشکردنی مووچەشدا، بوونی دوو سەرچاوەی داهات کاریگەری لەسەر بەرزبوونەوەی داهاتی خێزانەکان دەبێت و ئەوەش ئاستی خۆشگوزەرانییان بەرزتر دەکاتەوە.

بەشێوەیەکی گشتی لە ئاستی عێراق چوار پارێزگا هەن کە بێجگە لە کرێی مانگانە و مووچە، دانیشتوانەکەیان زۆرترین سەرچاوەی دیکەی داهاتیان هەیە، ئەو چوار پارێزگایەش بریتین لە سلێمانی، هەولێر، نەینەوا و دهۆک، واتە لەناو چوار پارێزگای عێراقدا کە زۆرترینی دانیشتوانەکەیان سەرچاوەی دیکەی داهاتیان هەیە، سیانیان لە هەرێمی کورستانن، ئەمەش دەرخەری ئەو راستییەیە کە دانیشتوانی هەرێمی کوردستان ناچار بوون بۆ خۆگونجاندن لەگەڵ بڕین و دواکەوتن و کەمکردنەوەی مووچە، سەرچاوەی دیکەی داهات بدۆزنەوە. 

بەپێی ئامارەکان؛ لە پارێزگای سلێمانی 37.7%ی دانیشتوان سەرچاوەی دیکەی داهاتیان بۆ خۆیان رەخساندووە، رێژەکە لە هەولێر 29.8% و لە دهۆکیش 15%ی تێپەڕاندووە. ئەوە لەکاتێکایە کە لە پارێگایەکی وەکو بەغداد کە پایتەختی عێراقە رێژەکە تەنیا 5.4% و لە بەسرەش کە پایتەختی ئابووریی عێراقە 5.1% تێناپەڕێنێت.

ئەو ئامارانە دەریدەخەن کە بەشێکی زۆری موچەخۆرانی هەرێمی کوردستان کاری دەکەیان دۆزیوەتەوە، واتە لەگەڵ کاری فەرمیی حکوومی خۆیان وەکو فەرمانبەر، ناچاربوون کاری دیکە بدۆزنەوە، ئەمەش وادەکات ئەو فەرمانبەرە بەرهەمی کارەکەی بۆ فەرمانەگەکەی کەم ببێتەوە، ماندوو تر بێت و کاتی کەمتری بۆ خێزان و ژیانی تایبەتی خۆی هەبێت، ئەمەش لێکەوتەی کۆمەڵایەتی و خێزانیی گەورە بەدوای خۆیدا دەهێنێت.

 
رێژەی هەڵاوسان وەکو پێوەری جوڵەی ئابوری
رێژەی هەڵاوسان یەکێکە لەو پێوەرە هەرە بەهێز و وردانەی کە دەتوانرێت لەرێگەیەوە خوێندنەوەی راست و ورد بۆ دۆخی ئابووریی هەر وڵات و ناوچە و سیستمێک بکرێت، چوونکە رێژەی هەڵاوسان دەرخەری گەشەی ئابووری و جوڵەی بازرگانی و قەبارەی نەختینە و زۆر وردەکاریی دیکەیە.

لە ئاستی جیهاندا ستانداردی رێژەی هەڵاوسان بریتییە لە 2% واتە ئەگەری رێژەی هەڵاوسان لەو ئاستەدا بێت دۆخی ئابووری ئاساییە، تا ژمارەکە بەرزتر بێت لەو ئاستە واتە گەشەی ئابووریی بەهێزترە، رێژەی بێکاری نزمترە، بەڵام لەئەگەری بەرزبوونەوەی لە رادەبەدەری رێژەی هەڵاوساندا رێژەی هەژاریی دەست بە بەرزبوونەوە دەکات و بەهای دراوی نیشتمانی دەست بە دابەزین دەکات. خۆ ئەگەر رێژەی هەڵاوسان لە خوار ئەو رێژە ستانداردەوە بێت ئەوا ئابووری ئەو ناوچەیە رووی لە خاوبوونەوەیە و رێژەی بێکاری زیاتر دەبێت و جوڵەی ئابووری و گەشەی بازاڕ خاوتر دەبێتەوە.

لەم روانگەیەوە کاتێک سەیری رێژەی هەڵاوسان لە عێراق و هەرێمی کوردستان دەکەیت، دەردەکەوێت نەبوونی مووچە بووەتە هۆی ئەوەی رێژەی هەڵاوسان لە هەرێمی کوردستان زیاتر خاوو بێتەوە بەراورد بە عێراق، ئەوەش بەهۆی کەمبوونەوەی پارەی نەختینە لە بازاڕەکاندا و سنوورداربوونی توانای کڕینی هاووڵاتیان. 

دوایین داتا کە لە بارەی رێژەی هەڵاوسان بڵاوکراوەتەوە هی مانگی ئایاری ئەمساڵە، دەستەی ئاماری هەرێمی کورستان دەڵێت رێژەی هەڵاوسان 1.2% بووە لە هەرێمی کوردستان، دەزگای ئاماری عێراقش ئاماژە بەوە دەکات لە هەمان مانگدا رێژەی هەڵاوسان لە عێراق 1.5% بووە، واتە رێژەی هەڵاوسان لە عێراق بەرزترە بەراورد بە هەرێمی کوردستان.

ئەمە دەکرێت چەندین هۆکاری هەبێت، بەڵام بەهێزترین هۆکار، بریتییە لە کەمبوونەوەی خواست و سنوورداربوونی توانای کڕین و کەمبوونەوەی پارەی نەختینە و خاوبوونەوەی گەشەی بازاڕ لە هەرێمی کوردستان کە پاڵنەری هەموو ئەمانەش دواکەوتن و نەدانی مووچەیە لەکاتی خۆیدا، بەشێوەیەک کە پارەی مووچەی هەرێمی کوردستان نزیکدەبێتەوە لە ترلیۆنێک دینار. گرنگی ئەو بڕە پارەیە کاتێک دەردەکەوێت کە ئەو راستییە لەبەرچاو بگرین، کۆی پارەی نەختینەی عێراق نزیکەی 100 ترلیۆن دینارە و لەو بڕەش نزیکەی 80 ترلیۆن دیناری لە بازاڕەکاندا و لای هاووڵاتییانە، پێدەچێت کەمتر لە 10 ترلیۆن دیناری ئەو بڕەش لە هەرێمی کوردسیان بێت، واتە بڕینی مووچە دەبێتە هۆی بێبەشکردنی لانیکەمی یەک لەسەر 10ی پارەی نەختینەی هەرێمی کوردستان.

بەشداریی ناچاریی ژنان لە چالاکییە ئابوورییەکاندا
لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بەگشتی بەشداریکردنی ژنان لە هێزی کار و چالاکییە ئابوورییەکاندا سنووردار و لەپاشە، هۆکاری ئەمەش باوەڕە نەریتی و ئایینیی و پێوەرەکانی کۆمەڵگەن، ئەم راستییە لە هەرێمی کوردستانیش هەستی پێ دەکرێت، هەرچەندە بەراورد بە عێراق و بەشێک لە وڵاتانی ناوچەکە لە دۆخێکی باشترداین، بەڵام هێشتا زۆر دوورین لە ستانداردە جیهانییەکانەوە.

بەشداریکردنی ژنان لە چالاکییە ئابوورییەکاندا بێجگە لە دۆخی کۆمەڵایەتی و واقعی خێزانی و نەریتی، پەیوەستە بە فاکتەرێکی هەرە گرنگ کە دۆخی ئابوورییە، بەشێوەیەک کە زۆرجار دابەزینی بەهای دراوی نیشتیمانیی، کەمبوونەوەی دەرفەتەکانی کارکردن و بەرزبوونەوەی لەرادەبەدەری رێژەی هەڵاوسان، دەبێتە هاندەر بۆئەوەی ژنانیش دەست بە کارکردن بکەن بۆ دابینکردنی بژێوی و تێچووی ژیانی خێزانەکان. ئەمە هەرچەندە لە رووکەشدا وادەردەکەوێت کە گۆڕانکارییەکی کۆمەڵایەتی بێت، بەڵام لەڕاستییدا گۆڕانکارییەکی ئابوورییە و دۆخێکی ناچارییە و دواجاریش ئەو واقعە نوێیە دەبێتە هۆی هەندێک گۆڕانکاری کلتووری و تەنانەت کاریگەری لەسەر پێکهاتەی خێزان و قەبارەی خێزان و زۆر بواری دیکە دەبێت.

لەسەرەتای قەیرانی دارایی هەرێمی کوردستان کە لە ساڵانی 2014 و 2015ەدا لە ئەوجی خۆیدا بوو، داهاتی خێزانەکان کە بە شێوەیەکی سەرەکیی لەسەر مووچە بوو، کەمبوویەوە و دووچاری ئاستەنگی گەورە بوویەوە، بەو هۆیەوە زۆرێک لە خێزانەکان پشتیان لە پێوەر و بەندە نەریتییەکان کرد و ژنانیان ناردە کارکردن، ئەمە بوو بە سەرەتای گۆڕانکارییەکی گەورە، هەرچەندە داتای ورد لەبارەی گۆڕانی ئەو بەشداریکردنەی ژنان لەماوەی 10 ساڵی قەیرانەکەدا لەبەردەست نییە، بەڵام دەتوانین لە پێوەرەکانی دیکەوە داتای پشتیوانیکەری ئەم راستییە بەدەستبخەین.

دوایین رووپێوی هێزی کار لە هەرێمی کوردستان ساڵی 2021 ئەنجامدراوە، ساڵی 2012 بەشداریی ژنان لە هێزی کاردا تەنیا 12.2% بووە بەڵام لەماوەی نۆ ساڵ و لە ساڵی 2021دا رێژەی بەشدارییکردنی ژنان لە هێزی کاردا بۆ 16.5% بەرزبووەتەوە، ئەم داتایە بەڕوونی دەریدەخات کە بەشداریکردنی ژنان لە هێزی کاردا لەماوەی نۆ ساڵدا نزیکەی چوار پلەی سەدی بەرزبووەتەووە، ئەمەش بەهۆی ئەو فاکتەرانەیە کە لەسەرەوە باسکراون.

ئەو بەرزبوونەوەیەی ئاستی بەشداریی ژنان لە هێزی کار چەندین لێکەوتەی ئەرێنی و نەرێنی لە دیارترین لێکەوتەکانی کە ئێستا دەرکەوتوون بریتییە لە بچووکبوونەوەی قەبارەی خێزان لە هەرێمی کوردستان، بەشێوەیەک کە لەماوەی قەیرانی داراییدا قەبارەی خێزان لە هەرێمی کوردستان لە 5.2%ەوە بۆ 4.6% دابەزیووە، ئەمە ئەو راستییە دەردەخات کە بەشداریی ژنان لە هێزی کاری هەرێمی کوردستان بووەتە هۆی ئەوەی نەتوانن وەکو پێشوو منداڵ بخەنەوە و ناچاربوون دەستبەرداری یەکێک لە ئەرکەکانی ژنایەتی ببن کە خستنەوە و بەخێوکردنی منداڵە. بەڵام لەگەڵ ئەوەش لێکەوتەی ئەرێنی لەسەر دۆخی ئابووریی هەبووە و دەبێت، ئەوەتا لە داتاکاندا دەردەکەوێت چالاکیی ئابووری لە هەرێمی کوردستان بەراورد بە هەموو پاریزگاکانی دیکە بەرزترە، بەشێوەیەک کە چالاکیی ئابووریی لە هەولێر و سلێمانی کە ئاستی هەموو عێراقدا بەرزترین رێژەی بەدەستهێناوە و لە سەروو 49%ەوەیە، لەکاتێکدا کە لە شارەکانی دیکەی عێراق رێژەکە کەمترە لە 35% ئەمەش دەرخەری ئەو راستییەیە کە بەشداریکردنی ژنان کاریگەری هەبووە لەسەر بەرزکردنەوەی تێکڕای بەشداریی ئابووریی تاکەکانی کۆمەڵگە.

دەرئەنجام
ئەوەی لە ئەنجامی لێکۆڵینەوە و وردبوونەوە پێی دەگەیت ئەوەیە کە هەرێمی کوردستان لەماوەی 10 ساڵی رابردوودا دووچاری دۆخێکی نەخوازراوی ئابووریی بووەتەوە و ئەو دۆخەش کاریگەری فرەچەشن و هەمەلایەنەی ئابووریی هەبووە، بەشێوەیەک کە دەتوانرێت ئەو لێکەوتە ئابوورییانە بەڕوونی لەناو کۆمەڵگەدا هەست پێ بکرێن، دۆخی ئێستای ئابووریی هەرێمی کوردستان بەڕوونی لەژێر هەژموونی ئەو قەیرانە درێژخایەنەدایە و ئەگەر قەیران و کێشە داراییەکانیش چارەسەر بکرێن نابێت هەرگیز چاوەڕێی ئەوەبین ئەو لێکەوتانە وا بەخێرایی تێبپەڕن و بڕەوێنەوە.

بەڵام ئەوەی گرنگە دامەزراوەکانی هەرێمی کوردستان و حکوومەت و رێکخراوەکان و سەرجەم لایەنە پەیوەندیدارەکان بە وردی دیراسەی ئەم لێکەوتانە بکەن بەو ئامانجەی بتوانن بیانکەنە دەرفەت و هەل بۆ بووژاندنەوەی ئابووریی، بۆ نموونە بەشداریی ژنان لەهێزی کار دەتوانرێت بە رێکخستنەوە و دەرکردنی یاسا و رێنمایی، ببێتە فاکتەرێکی هێز بۆ ئابوورییەکەمان، کەمکردنەوەی پشتبەستن بە مووچە و بووژانەوەی کەرتەکانی وەکو کشتوکاڵ و ئاژەڵداری دەبێت بە دەرفەتێکی گەورە بزانرێت و پشتیوانیی بکرێت، چوونکە لە ساڵانی رابردوودا بەشێک لە خەڵک بە ناچاری گەڕاوەتەوە گوندەکان و دەستیان بە کشتوکاڵ و ئاژەڵداری کردووەتەوە، دەبێت ئەو راستییە بە هەند وەربگیرێت و ببێتە فاکتەرێکی بووژاندنەوەی ئابووریی و هەچەشنکردنی سەرچاوەکانی داهات.

بووژاندنەوە و بەهێزبوونی کەرتی تایبەت یەکێکی ترە لەو لێکەوتانەی کە هاتووەتەئاراوە، لەڕاستیدا خەڵک بەهۆی نەبوونی مووچە و کەمی و دواکەوتنی مووچە رووی لە کەرتی تایبەت و کاری سەربەخۆ کردووە، بەڵام دەتوانین بە یاسا و رێنمایی و پشتیوانیی و ئاسانکاریی وابکەین ئەمە ببێتە ستراتیژێکی دوورمەودا و کەرتی تایبەت وا بەهێز بکەین هێزی کار رووی تێ بکات و بیکاتە سەرچاوەی داهات لەبری مووچەی حکوومەت.

تەممووزی 2025