بەختیار ئەحمەد ساڵح

پێشەکی

لە تشرینی یەکەمی ٢٠٢٣ەوە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست زنجیرەیەک گۆڕانکاری ڕیشەیی بەخۆوە بینیوە کە هاوسەنگی تەقلیدیی هێزی گۆڕیوە. سەرەتا بە هێرشی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل و دواتر وەڵامدانەوەی بەربڵاوی ئیسرائیل دەستی پێکرد، دواتر بە تیرۆرکردنی سەرکردە دیارەکانی حزبوڵای لوبنان، دیارترینیان حەسەن نەسروڵڵا، پەرەى سەند و بە ڕووخانی ڕژێمی بەشار ئەسەد لە کانوونی دووەمی ٢٠٢٤ و سەرهەڵدانی ڕژێمێکی نوێ کە هەوڵی کرانەوەی بەڕووی ئیسرائیلدا دەدا، گەیشتە لوتکە. لەو چوارچێوەیەدا عێراق بووە بەرەی داهاتوو بۆ واشنتۆن و هاوپەیمانەکانی. وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لە مانگی ئەیلولی ساڵی ٢٠٢٥، چوار میلیشیاى عێراقی وەک رێکخراوى تیرۆریستی دیاریکرد کە پەیوەندییان بە ئێرانەوە هەیە. ئەم هەنگاوە ناتوانرێت بەدەر لە ستراتیژی بەرفراوانتری ئەمریکا سەیر بکرێت کە ئامانجی کەمکردنەوەی کاریگەریی بەرەى موقاوەمەیە لە ناوچەکە و کۆتاییهێنان بە هەژموونی ئەکتەرە نادەوڵەتیەکان. پرسیارى سەرەکى لێرەدا ئەوەیە: ئایا پۆلێنبەندی نوێی ئەمریکا سەرەتای کەمبوونەوەى هەژموونی میلیشیاکانە لە عێراق، یان هەنگاوێکی تاکتیکی سنووردارە وەک بەشێک لە گوشارەکانی سەر ئێران؟

چوارچێوەی تیۆری: دەوڵەت بەرامبەر بە ئەکتەرە نادەوڵەتییەکان

لەدوای لەشکرکێشی ئەمریکا بۆ سەر عێراق لە ساڵی 2003، هێزە چەکدارە شیعەکان وەک دیارترین ئەکتەری نادەوڵەتی لە گۆرەپانى ئەمنی و سیاسی عێراقدا سەریان هەڵدا. بەپێی ئەدەبیاتی توێژینەوە ئەمنییەکان، ئەم هێزانە ئاڵنگارییەک بۆ چەمکی قۆرخکاری توندوتیژی شەرعی لە لایەن دەوڵەتەوە دروست دەکەن، ئەوان تەنیا ئامرازی سەربازی نین، بەڵکو یەکەیەکن کە ڕۆڵی چەکدارى لەگەڵ نوێنەرایەتی سیاسی تێکەڵ دەکەن، ئەمەش وایان لێدەکات ببنە یاریزانێکی سەرەکی لە هاوکێشەی دەوڵەتی لاوازدا.

ئەکتەرە نادەوڵەتییەکان کاتێک شەرعیەتی سیاسی بەدەست دەهێنن و تواناى سەربازیی خۆیان دەپارێزن، مەترسیدارتر دەبن، ئەمەش بە وردی لە کەیسی عێراق بەدیدەکرێت، هەر بۆیە پۆلێنکردنی ئەم دواییەی ئەمریکا دەکەوێتە چوارچێوەی دووبارە لەقاڵبدانەوەى پەیوەندی نێوان دەوڵەت و میلیشیاکان، لە بەرژەوەندى دەوڵەت.

زەمینەی ناوچەیی و نێودەوڵەتی

شکستە یەک لە دوای یەکەکانی بەرەى موقاوەمە لە ساڵی ٢٠٢٣ەوە پێگەی ناوچەیی ئێرانی لاواز کرد. حەماس ژێرخانی سەربازیی خۆی لە غەززە لەدەستدا، حزبوڵای لوبنانیش بە تیرۆرکردنی نەسروڵا گورزێکی وێرانکەری بەرکەوت، لە کاتێکدا ڕووخانی ڕژێمی ئەسەد بووە هۆی داڕمانی گرنگترین بنکەی ستراتیژی ئێران لە سوریا. لەم چوارچێوەیەدا عێراق وەک گرنگترین ئەڵقە لە تۆڕی هەژمون ئێراندا ماوەتەوە و وایکردووە واشنتۆن تەرکیزی ڕووبەڕووبوونەوەی خۆی بەرەو میلیشیا عێراقییەکان بگوازێتەوە. ئەم ڕەوتە هاوتەریبە لەگەڵ هەڵوێستی هاوپەیمانەکانی ئەمریکا لە کەنداو و ئەوروپا، کە پێیان وایە کەمکردنەوەی ڕۆڵی ئەکتەرە نادەوڵەتیەکان مەرجێکە بۆ سەقامگیری ناوچەکە.

بڕیارەکەی ئەمریکا

کاتێک ئەمریکا لە ئەیلوولی ٢٠٢٥ چوار هێزى میلیشیایى خستە ناو لیستی ڕێکخراوە تیرۆریستییە بیانییەکانەوە (FTO) ، ئەو هەنگاوەى نوێنەرایەتی گۆڕانکارییەکی چلۆنایەتی کرد بەو پێیەى کە ئەم دەستنیشانکردنە دەسەڵاتى یاسایی فراوانترى بە ئەمریکا بەخشى، لەوانە:

1.بلۆک کردنى سەروەت و سامانی دارایی لە ناوخۆ و دەرەوەی ئەمریکا.

2.قەدەغەکردنی گەشت و هەڵوەشاندنەوەی ڤیزە.

3.دادگاییکردنی هەر لایەنێک یان کەسێک کە پشتگیری ماددی ئەم هێزانە بکات. 

مارکۆ ڕوبیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمریکا جەختی لەوە کردەوە کە ئەو بڕیارە ڕاستەوخۆ پەیوەندی بەو هێرشانەوە هەیە کە ئەم میلیشیایانە دژی باڵیۆزخانەی ئەمریکا و بنکەکانی هاوپەیمانان لە عێراق ئەنجامیانداوە، ئاماژەی بەوەشکرد، زۆرجار ئەو هێزانە پەنا دەبەنە بەر ناوی ساختە بۆ پەردەپۆشکردنی چالاکییەکانیان.

چوار هێزە میلیشیاییەکە: خوێندنەوەیەکی شیکاری

1. جوڵانەوەى نوجەبا: لە ساڵی ٢٠١٣ بە سەرکردایەتی ئەکرەم ئەلکەعبی دامەزراوە و بە یەکێک لە دیارترین هێزەکانى پەیوەست بە سوپای پاسدارانی ئێران دادەنرێت. ڕۆڵێکی سەرەکی بینی لە پشتیوانیکردنی ڕژێمی ئەسەد پێش ڕووخانی، هەروەها ڕێڕەوی لۆجستیکی بۆ گواستنەوەی چەک و شەڕکەر لە نێوان عێراق و سوریادا دابین دەکرد.

2. کەتیبەکانى سەید شوهەدا: بە سەرۆکایەتی ئەبو عەلا ئەلوەلائی، بەشداری شەڕی سوریای کرد و دواتر کارى لەسەر بەئامانجگرتنی هێزەکانی ئەمریکا لە ناوخۆی عێراقدا کرد. بە بەشێکی سەرەکی لە تۆڕی بەرەى موقاوەمە لە ناوچەکەدا دادەنرێت.

3. جوڵانەوەى ئەنساروڵاى ئەوفیا: سەرەڕای بچووکی هێزەکە، ڕۆڵێکی چارەنووسساز لە کردنەوەی ڕێڕەوی قاچاخی چەکی ئێرانیدا هەبووە. ئەم حاڵەتە ئەوە نیشان دەدات کە کاریگەری مەیدانی تەنها بە ژمارەى هێز ناپێورێت، بەڵکو بە هۆی ئەو ئەرکە گرنگەی کە هێزێک دەیگێڕێت. 

4. کەتیبەکانى ئیمام عەلی: بەسەرۆکایەتی شەبل ئەلزەیدی، بە توانای لە بەئامانجگرتنی بەرژەوەندییەکانی ڕۆژئاوا لە بەغدا دەرکەوت، پەیوەندییەکی نزیکی لەگەڵ سوپای پاسداران و حزبوڵای لوبنان هەیە. ئەمەش وای لێدەکات ببێتە ڕەگەزێکى سەرەکی لە ستراتیژی ناوچەیی ئێراندا.

ڕەهەندی سیاسی ناوخۆیی

هەموو ئەم هێزانە پەیوەستن بە هێزەکانی حەشدی شەعبی کە بەشێوەیەکی فەرمی لەگەڵ هێزە ئەمنییەکانی عێراقدا یەکخراوون، بەڵام زۆرێکیان دڵسۆزیان بۆ ئێران هەیە، جگە لەوەی باڵی سیاسییان هەیەو بەشداری لە هەڵبژاردنەکاندا دەکەن و نوێنەرایەتیان لە پەرلەماندا هەیە، بەتایبەتی لەناو هاوپەیمانی چوارچێوەی هەماهەنگیدا.

پۆلێنکردنەکەى ئەمریکا پەیامێکی ڕوون دەگەیەنێت پێش هەڵبژاردنەکان کە بڕیارە لە تشرینی دووەمی ٢٠٢٥ بەڕێوە بچێت بەو ناوەڕۆکەى کە: واشنتۆن مامەڵە لەگەڵ حکومەتێکی عێراقی ناکات کە لەم هێزانە پێکهاتبێت، بە کردەش لە تەمموزی ٢٠٢٥ ئیدارەی ئەمریکا فشاری دروست کرد بۆ ڕێگریکردن لە ڕەشنووسی یاسایەک کە شەرعیەتی زیاتری دەدا بە هێزەکانى حەشدی شەعبی.

کاردانەوەکان 

1.حکومەتی عێراق: هەوڵدەدا بۆ هاوسەنگکردنی فشارەکانی ئەمریکا لەگەڵ پاراستنی سەقامگیری ناوخۆ.

2.هێزە چەکدارەکان: ڕەنگە پەنا ببەنە بەر دروستکردنى بارگرژى سیاسی و سەربازی، کە هەڕەشەی لێکەوتنەوەی ڕووبەڕووبوونەوەی لێچاوەڕوان دەکرێت.

3.ئێران: ئەو بڕیارە بەهێرشی ڕاستەوخۆ بۆ سەر هەژمونى ناوچەیی خۆی دەبینێت.

4.وڵاتانى کەنداو و ئەوروپا: پێشوازییان لەو هەنگاوە کرد و ئاماژەیان بەوە کرد کە سەروەری دەوڵەتی عێراق بەهێز دەکات و هەژمونى ئێران لاواز دەکات.

شیکاری ستراتیژی: 

ئەکرێت لەسەر سێ ئاست بڕیارەکەی ئەمریکا لێکبدرێتەوە:

1.لاوازکردنی هەژمونى ئێران: بە لێدانی باڵەکانى لە عێراق دوای داڕمانیان لە سوریا و لوبنان.

2.گەڕاندنەوەی سەروەرى بۆ دەوڵەتی عێراق: بە وشککردنەوەی سەرچاوەکانی پارە و پڕچەککردنی میلیشیاکان.

3.ئامادەکردنی زەمینە بۆ یەکلاییکردنەوەی ناوچەیی: کە دەوڵەتەکان (نەک میلیشیاکان) دەبنە لایەنی سەرەکی بۆ هەر ڕێککەوتنێکی ئەمنی یان سیاسی لەداهاتوودا.

بەڵام لە بەرامبەردا مەترسی کاردانەوەش هەیە:

1.ئەگەری پێکدادانی چەکداری لە نێوان ئەو میلیشیایانە و هێزەکانی ئەمریکا.

2.تێکدانی پرۆسەی سیاسی ئەگەر میلیشیاکان هەست بە پەراوێزخستن بکەن.

ئەنجام

پۆلێنکردنى نوێی میلیشیا شیعەکان لە لایەن ئەمریکاوە، خاڵی وەرچەرخانە لە ململانێی نێوان دەوڵەت و ئەو میلیشیایانەدا. ئەو ڕێکارەش تەنها بۆ ێکى سزادان نییە، بەڵکو هەنگاوێکی ستراتیژییە کە ئامانج لێی هاوسەنگکردنەوەی هێز و دانانی عێراقە لە دڵی ململانێی ئەمریکا و ئێراندا. 

پێشدەچێت عێراق وەک گۆڕەپانێک بۆ تاقیکردنەوەیەکى چارەنووسساز دیارى بکرێت: یان دەوڵەت سەرکەوتوو دەبێت لە سەپاندنى سەروەرى خۆى، یان دەچێتە ناو شەپۆلێکی نوێی ململانێی ناوخۆییەوە.