کاروباری دەرەوەو سیاسەت
1. ئەل مەیادین ئینگلیزی: ڕەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا لە ئەنقەرە لەگەڵ بەدر عەبدولەتی، وەزیری دەرەوەی میسر کۆبووەوە و لەسەر پتەوکردنی پەیوەندییە دیپلۆماسی و ئابوورییەکانی نێوان تورکیا و میسر ڕێککەوتن، هەروەها باسیان لە پرسەکانی وەک سودان و لیبیا و بازرگانی کرد. شیکاری: ئەم کۆبوونەوەیە ئاماژەیە بۆ خواستی تورکیا بۆ فراوانکردنی کاریگەریی ئابووری و دیپلۆماسی خۆی لە باکوری ئەفریقا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. هەروەها ئەوە نیشان دەدات کە ئەنقەرە لە چوارچێوەی ستراتیژی کاریگەریی ناوچەیی خۆی کار بۆ کەمکردنەوەی گرژییە ناوچەییەکان دەکات. بەڵام لە هەمان کاتدا دەبێت گرنگی بەو ئاستەنگانە بدرێت کە ڕووبەڕووی دەبێتەوە لە ڕووی دارایی و ئەو گۆڕانکارییە جیۆپۆلەتیکیانەی کە دەتوانن هاوپەیمانییەکان لە ناوچەکەدا دووبارە دابڕێژنەوە.

2. P.A.TURKY: ڕاپرسییەکانی ئەم دواییە ئاماژە بەوە دەکەن کە دەستکەوتە دیارەکانی تورکیا لە سیاسەتی دەرەوەدا، نەبووەتە هۆی زیادبوونی پشتیوانییەکانی هەڵبژاردن بۆ ئاک پارتى. شیکاری: ئەمەش بەو مانایەیە کە سەرەڕای سەرکەوتنە دیپلۆماسییەکان، ڕەنگە خەڵکی تورکیا ئاستەنگە ناوخۆییەکان- ئابووری و کۆمەڵایەتی- وەک شتێکی سەرەکی هەست پێبکەن. هاوپەیمانییە ناوچەییەکان یان کاریگەریی دەرەکی بەس نین بۆ قەرەبووکردنەوەی فشارە ناوخۆییەکان و ئەمەش ڕەنگە حکومەت هان بدات کە سەرنجی لەسەر پێداویستییە ناوخۆییەکان بێت.

3. سۆزجو: تورکیا بەرەو گرژییە گەورەکان دەڕوات نووسەر ئیمین چۆلەشان لە وتارەکەیدا “Türkiye fena halde gerilecek” (تورکیا بەرەو گرژییە گەورەکان دەڕوات) باس لەوە دەکات کە لێکۆڵینەوەکان لە شارەوانیی گەورەی ئەستەنبوڵ پرسێکی سیاسییە کە دەتوانێت ببێتە هۆی گرژییەکی بەرچاو. شیکاری: ئەم دەربڕینەی چاوەڕوانی لە پەرەسەندنی گرژییەکان ڕەنگدانەوەی نیگەرانییەکانە لەوەی کە ڕێوشوێنی یاسایی دژی کەسایەتییە سیاسییە گەورەکان دەتوانێت ببێتە هۆی پێکدادانی سیاسی یان نائارامی گشتی. هەروەها ڕەنگە ئاماژە بێت بۆ ئەوەی کە کاروباری ناوخۆ و ڕەهەندی دادوەری بووەتە سەرچاوەی فشار لەسەر سەقامگیری سیاسی.

4. کارار: مستەفا قەرە الیئۆغڵو لە بۆچوونێکدا دەنووسێت کە ئەو دۆسیەیەی ئیمامئۆغڵو ڕووبەڕووی دەبێتەوە تەنها کەیسێکی تاکەکەسی نییە بەڵکو دۆسیەی تورکیایە. لە وتارەکەدا ئاماژە بەو فشارە دەکات کە ئەو بە فشارە بەردەوامەکان لەسەر شارەوانی ئەستەنبوڵ لەساڵی 2019وە وەسفی دەکات و بە قورسترین فشاری سیاسی دەزانێت کە بەرامبەر یەکێک لە دیارترین سیاسەتمەدارە ناوخۆییەکان کراوە. شیکاری: ئەمە دەرخەری پەرەسەندنی ڕەهەندی سیاسیی دۆسیە یاساییەکانە لە تورکیا و ئەمەش دەتوانێت دابەشبوونە سیاسی و کۆمەڵایەتییەکان زیاتر بکات، هەم حکومەت و هەم ئۆپۆزسیۆن بخاتە دۆخێکەوە کە پێویستی بە کەمکردنەوەی پەرەسەندن یان ڕووبەڕووبوونەوەی حیسابکراو هەبێت.

کاروباری ئاسایش‌و سەربازیی
دەیلی سەباح: لەپێشانگه‌ی بەرگری BAMEX 25 لە مالی، تەنها کۆمپانیا تورکییەکان بەشداریان کرد، کە فڕۆکەی بێفڕۆکەوان‌و سیستەمی بەرگرییان نمایشکرد.

شیکاری: تاکە بەشداریکردنی تورکیا لەم پێشانگایەدا جەخت لەسەر گەشەسەندنی هەناردەکردنی بەرگری و هەوڵەکانی دەکات بۆ بنیاتنانی پەیوەندییە ئەمنییەکان و بازرگانی لە ئەفریقا. بەڵام لەهەمانکاتدا هەڵگری ڕەهەندێکی ئەمنی ستراتیژییە، ئەویش فراوانکردنی تۆڕی هاوپەیمانان و بازاڕەکانە، هاوکات ڕەنگدانەوەی خواستی تورکیایە بۆ بەهێزکردنی پیشەسازییە بەرگرییە ناوخۆییەکانی و کەمکردنەوەی پشتبەستن بە سەرچاوە دەرەکییەکان.

 سیاسەتی ئابوریی
1.    www.lvivherald.com/ ڕاپۆرتێک لەسەر ئابووری تورکیا پێشبینی گەشەی نزیکەی ناوەڕاستی 3% دەکات بۆ ساڵی 2025، لەگەڵ دەرکەوتنی کەرتی گەشتیاری وەک هۆکارێکی سەقامگیرکەری ڕێژەیی. شیکاری: گەشەی ناوەڕاستی 3% بە لەبەرچاوگرتنی قەیرانە جیهانییەکان تاڕادەیەک قبوڵکراوە، بەڵام بە شێوەیەکی ڕیشەیی بەس نییە بۆ هاندانی گۆڕانکارییەکی ئابووری. پشتبەستنی تورکیا بە گەشتیاری وەک بزوێنەری گەشەکردن مەترسییەکانی لەگەڵ خۆیدا دەهێنێت – کەرتی گەشتیاری هەستیارە بە هەڵاوسانی دەرەکی (ئاسایشی، تەندروستی، جیهانی). بۆیە ئاڵنگارى حکومەت بریتییە لە هەمەچەشنکردنی گەشەکردن و بەرزکردنەوەی بەرهەمهێنانی ناوخۆیی و هەناردەکردن.

2.    تورکیا لە ماوەی نۆ مانگی یەکەمی ساڵی 2025دا 11.43 ملیار دۆلار لەوەبەرهێنانی ڕاستەوخۆی دەرەکی ڕاکێشاوە، کە لەچاو ساڵی ڕابردودا بەڕێژەی 46% زیادیکردووە.

شیکاری: ئەم زیادبوونە بەرچاوە ڕەنگدانەوەی ئاستێکی ڕێژەیی متمانەیە لە نێوان وەبەرهێنەرانی بیانی بە ئابووری تورکیا و دەتوانێت ڕێگە خۆش بکات بۆ ماوەی گەشەکردن یان سەقامگیری ڕێژەیی. بەڵام ئاڵنگارییەکە لە وەرگێڕانی ئەم وەبەرهێنانانەدا دەمێنێتەوە بۆ بەرهەمهێنانی ڕاستەقینە و دامەزراندنێکی بەرجەستە، نەک تەنها ژمارەکان.

3.    یەنی شەفەق: پێشبینییەکانی حکومەت ئاماژە بەوە دەکەن کە ئابووری تورکیا لە ساڵی 2025دا بەڕێژەی 3.3% گەشە دەکات‌و لەساڵی 2026 بۆ 3.8% بەرزدەبێتەوە. 
شیکاری: ئەم گەشەکردنە تا ڕادەیەک مامناوەندە بەڵام گۆڕانکارییەکی ڕیشەیی نییە. بە لەبەرچاوگرتنی فشارە جیهانییەکان، ڕەنگە ئەمە نیشانەیەکی ئەرێنی بێت، بەڵام گەشەکردن بە تەنیا کێشە گەورەکانی وەک هەڵاوسان، بێکاری، یان لاوازی داهاتی خاوەندارێتی چارەسەر ناکات. سەرەڕای ئەوەش، هەڵاوسانی بەرز و سیاسەتە دارایی و بانکییە سنووردارەکان وەک هۆکارێک دەمێننەوە کە کاریگەرییان لەسەر دیمەنی ئابووری هەیە.

4.    جومهورییەت: نرخی زێڕ جارێکی دیکە ڕووى لەبەرزبوونەوە کرد.
شیکاری: ئەمە ئەوە دەردەخات کە ئابووری تورکیا کاریگەری بازاڕی جیهانی لەسەرە، بەتایبەتی سەبارەت بە زێڕ وەک پەناگەیەکی سەلامەت کاتێک گرژی یان گۆڕانکاری لە سیاسەتی دراودا ڕوودەدات (بۆ نموونە، چاوەڕوانی کەمکردنەوەی ڕێژەی سوود لەلایەن یەدەگی فیدراڵی ئەمریکاوە). بەرزبوونەوەی نرخی گرامێک بۆ دەوروبەری پێنج هەزار و 722 لیرەی تورکی ئاماژەیە بۆ فشاری هەڵاوسان یان لاوازی دراوی ناوخۆیی.

5. کارار: هەواڵێک باس لەوەدەکات کە لەشەممەی داهاتووەوە نرخی بەنزین بەبڕی 1.30 لیرەی تورکی بۆ هەر لیترێک بەرز دەبێتەوە، ئەمەش بەهۆی هەڵاوسانی نرخی ئاڵوگۆڕو زیادبوونی باجی گواستنەوەی تایبەتە. شیکاری: ئەم بڕیارە ئاماژەیە بۆ فشارە ئابوورییە بەرچاوەکان لە تورکیا - بەرزبوونەوەی نرخی سووتەمەنی هەڵاوسان توندتر دەکات‌و فشاردەخاتەسەر بژێوی ژیانی لاوازترین چینەکانی کۆمەڵگا، ئەمجۆرە زیادکردنە بەرچاوانە دەتوانێت ببێتە هۆی توڕەیی گشتی یان فشاری سیاسی لەسەر حکومەت بۆ کەمکردنەوەی بارگرانییەکان یان پشتگیری ڕاستەوخۆ.

6. دونیا گازێتێسی: نرخی دۆلاری ئەمریکی گەیشتووەتە نزیکەی 42.25 لیرەی تورکی، یۆرۆش بۆ ئەمڕۆ گەیشتووەتە نزیکەی 49.09 لیرەی تورکی. بەرزبوونەوەی نرخی ئاڵوگۆڕ بۆ ئەم ئاستانە ڕەنگدانەوەی بەردەوامی فشارە لەسەر دراوی ناوخۆیی و ڕەنگە ببێتە هۆی کاریگەری نەرێنی لەسەر تێچووی هاوردەکردن و هەڵاوسان، کە ئەمەش لە بەرامبەردا کاریگەری لەسەر توانای کڕینی ماڵ و کارگەکان دەبێت.

ئاڵنگاریی‌و دەرفەتەکان
ئاڵنگارییەکان:
سەرەڕای پێشهاتە دەرەکی و ناوچەییەکان، فشارە ئابووری و کۆمەڵایەتییە ناوخۆییەکان بەردەوامن: هەڵاوسان، بێکاری، دابەزینی هێزی کڕین و لاوازی متمانەی ئابووری. کەلێنێک هەیە لە نێوان ئەدای دەرەکی (دیپلۆماسی و سەربازی) و ئەنجامە بەرجەستەکراوەکان بۆ هاوڵاتیان. 

دەرفەتەکان:
دەرکەوتنی تورکیا وەک یاریزانێکی ناوچەیی و نێودەوڵەتی دەتوانێت توانای خۆی بۆ ڕاکێشانی وەبەرهێنان و بازرگانی و هاوبەشی تەکنەلۆژیا بەرز بکاتەوە. وەبەرهێنانی تورکیا لە هەناردەکردنی بەرگری و تەکنەلۆژیادا دەتوانێت بازاڕی نوێ بکاتەوە و گۆڕانکارییە جیۆ-ئابوورییەکان چارەسەر بکات (وەک لە ئەفریقا و باشووری ئاسیا).

لەماوەیەکی نزیکدا پێدەچێت تورکیا بەردەوامبێت لەجەختکردنەوە لەسەر ڕۆڵی ناوچەیی خۆی- بەتایبەتی لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست‌و باکووری ئەفریقا- وەک ناوبژیوان‌و بەشداربوو لەئاسایش‌و دیپلۆماسیدا، بەڵام سەرکەوتنەکەی تاڕادەیەکی زۆر بەندە بەتوانای خۆیەوە بۆ چارەسەرکردنی پرسە ناوخۆییەکان: سەقامگیری ئابووری، مۆدێرنکردنی ژێرخانی، باشترکردنی ئاستی ژیان و بەدەستهێنانی متمانەی گشتیی.